"Η Εποχή των Άκρων - Ο Σύντομος Εικοστός Αιώνας 1914-1991" του Eric Hobsbawm
ΔΩΔΕΚΑ ΑΤΟΜΑ ΕΚΦΕΡΟΥΝ ΤΗ ΓΝΩΜΗ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ
- Έζησα στο μεγαλύτερο διάστημα του εικοστού αιώνα χωρίς, πρέπει να προσθέσω, προσωπικά να δεινοπαθήσω. Έμεινε όμως στη μνήμη μου σαν ο πιο φριχτός αιώνας στη δυτική ιστορία.
Isaiah Berlin (φιλόσοφος – Βρετανία)
- Υπάρχει μια προφανής αντίφαση ανάμεσα στις εμπειρίες της ζωής μας -παιδική ηλικία, νεότητα και γηρατειά πέρασαν ήρεμα και χωρίς μεγάλες περιπέτειες- και στα γεγονότα του εικοστού αιώνα [...] τα τρομερά γεγονότα που έζησε η ανθρωπότητα.
Julio Caro Baroja (ανθρωπολόγος – Ισπανία)
- Όσοι επιζήσαμε από τα Στρατόπεδα δεν είμαστε πραγματικοί μάρτυρες. Πρόκειται για μια δυσάρεστη ιδέα που σταδιακά έφτασα να αποδεχτώ διαβάζοντας τα όσα έγραψαν άλλοι επιζήσαντες, συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού μου όταν ξαναδιάβασα τα όσα είχα γράψει μετά την πάροδο ορισμένωνετών. Εμείς οι επιζήσαντες, δεν είμαστε παρά μια ελάχιστη μειοψηφία, αλλά συνάμα μια ιδιόμορφη μειοψηφία. Είμαστε εκείνοι που με υπεκφυγές, δεξιοτεχνία ή καθαρή τύχη, ουδέποτε φτάσαμε στον πυθμένα. Εκείνοι που έφτασαν και που είδαν το πρόσωπο των Γοργόνων, δεν επέστρεψαν ή επέστρεψαν άφωνοι.
(Γοργόνες: τέρατα της ελληνικής μυθολογίας. Οι τρείς θυγατέρες του Φόρκυ και της Κητώς, η Σθενώ, η Ευρυάλη και η Μέδουσα -η μόνη θνητή- είχαν φίδια αντί για μαλλιά και η θέα τους πάγωνε το αίμα.)
Primo Levi (συγγραφέας – Ιταλία)
- Βλέπω τον αιώνα αυτό μόνο σαν αιώνα σφαγών και πολέμων
Réné Dumont (αγρονόμος, οικολόγος – Γαλλία)
- Σ' αυτόν τον αιώνα, παρ' όλα όσα συνέβησαν, έγιναν επαναστάσεις για το καλύτερο [...] η άνοδος της τέταρτης εξουσίας και η εμφάνιση του γυναικείου κινήματος μετά από αιώνες καταπίεσης.
Rita Levi Montalcini(βραβείο Νόμπελ, επιστήμη – Ιταλία)
- Δεν μπορώ να απομακρύνω τη σκέψη ότι ο αιώνας αυτός ήταν ο πιο βίαιος στην ανθρώπινη ιστορία.
William Golding (βραβείο Νόμπελ, συγγραφέας – Βρετανία)
- Τα κύρια χαρακτηριστικά του εικοστού αιώνα είναι ο τρομακτικός πολλαπλασιασμός του παγκόσμιου πληθυσμού. Πρόκειται για καταστροφή, όλεθρο. Δε γνωρίζουμε τι να πράξουμε γι' αυτό.
Ernst Gombrich (ιστορικός τέχνης – Βρετανία)
- Εαν έπρεπε να συνοψίσω τον τον εικοστόαιώνα θα έλεγα ότι έθρεψε τις μεγαλύτερες από ποτέ άλλοτε ελπίδες στην ανθρωπότητα και κατέστρεψε όλες τις αυταπάτες και τα ιδανικά.
Yehudi Menuhin (μουσικός – Βρετανία)
- Το πιο βασικό πράγμα είναι η πρόοδος της επιστήμης που υπήρξε, πράγματι, εκπληκτική [...] Αυτό χαρακτηρίζει τον αιώνα μας.
Severo Ochoa (βραβείο Νόμπελ, επιστήμη – Ισπανία)
- Από τεχνολογική άποψη επισημαίνω την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής μεταξύ των πιο σημαντικών εξελίξεων στον εικοστό αιώνα. Από ΄παοψη ιδεών επισημαίνω την αλλαγή από μια σχετικά ορθολογική κι επιστημονική άποψη των πραγμάτων σε μια μη ορθολογική και λιγότερο επιστημονική άποψη.
Raymond Firth (ανθρωπολόγος – Βρετανία)
- Ο αιώνας μας δείχνει ότι η απικράτηση των ιδανικών της δικαιοσύνης και της ισότητας είναι πάντα εφήμερη, δείχνει όμως επίσης ότι καταφέρνουμε να διατηρούμε την ελευθερία, ότι πάντα μπορούμε να ξαναρχίσουμε από την αρχή [...] Δεν υπάρχει λόγος να απελπιζόμαστε, ακόμα και κάτω από τις πιο απελπιστικές καταστάσεις.
Leo Valiani (ιστορικός – Ιταλία)
- Οι ιστορικοί δεν μπορούν να απαντήσουν σ' αυτό το ερώτημα. Για μένα, ο εικοστός αιώνας δεν είναι παρά η διαρκής προσπάθεια που καταβάλουμε για να τον καταλάβουμε.
Franco Venturi (ιστορικός – Ιταλία)
Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Σκιές από γκρίζα βουβά πρόσωπα, με τη μάσκα του φόβου
Αφήνουν τα χαρακώματα, σκαρφαλώνουν στα παραπέτα
Κενός και πολυάσχολος κυλά ο χρόνος στα ρολόγια τους
Κι ελπίζουν, με μάτια ανήσυχα και σφιγμένες γροθιές
Τσαλαβουτούν στη λάσπη.
Ω, Χριστέ μου δώσε ένα τέλος!
Siegfried Sassoon (1947, collected poems, σ. 71)
Εν όψει των ισχυρισμών περί «βαρβαρότητας» των αεροπορικών επιδρομών, θα ήτσν ίσως καλύτερο να σώσουμε τα προσχήματα διαμορφώνοντας ηπιότερους κανόνες περιορίζοντας τύποις τους βομβαρδισμούς σε στόχους που έχουν αυστηρά στρατιωτικό χαρακτήρα [...] αποφεύγοντας να τονίζουμε την αλήθεια ότι ο αεροπορικός πόλεμος έχει καταστήσει απαρχαιωμένους και αδύνατους τέτοιους περιορισμούς. Μπορεί να μεσολαβήσει κάποιο χρονικό διάστημα μέχρι να ξεσπάσει ένας άλλος πόλεμος και στο μεταξύ το κοινό ίσως να διδαχθεί τι πραγματικά σημαίνει αεροπορική ισχύς.
Κανόνες για τον Αεροπορικό Βομβαρδισμό, 1921 (Charles Townshend, Air Control in the Middle East Between the Wars, 1986, σ. 161)
(Σαράγεβο, 1946) Εδώ, όπως και στο Βελιγράδι, βλέπω στους δρόμους πολλές νέες γυναίκες με γκρίζα ή κάτασπρα μαλλιά. Τα πρόσωπά τους βασανισμένα αλλά ακόμα νεανικά, ενώ το σχήμα του σώματός τους προδίδει σαφέστερα τη νεανικότητά τους. Μου φαίνεται ότι καταλαβαίνω ποιες επιπτώσεις είχε ο τελευταίος πόλεμος σε αυτές τις ασθενικές και εύθραυστες υπάρξεις [...] Δεν μπορεί να διατηρηθεί αυτή η εικόνα για το μέλλον. Τα μαλλιά τους θα ασπρίσουν ακόμα περισσότερο και θα εξαφανιστούν. Είναι κρίμα. Τίποτε δε θα μπορούσε να μιλήσει πιο καθαρά στις μελλοντικές γενιές από αυτά τα νεανικά γκρίζα μαλλιά, από τα οποία έκλεψαν την αμεριμνησία της νιότης. Ας έχουν τουλάχιστο σαν μνημείο τη σύντομη αυτή σημείωση.
Signs by the Roadside (Ivo Andric, Conversations with Goya: Bridges, Signs 1990, σ. 50)
Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Την ίδια στιγμή (ο Μπουχάριν) πρόσθεσε, «Πιστεύω ότι έχουμε εισέλθει σε μια επαναστατική περίοδο που μπορεί να διαρκέσει πενήντα χρόνια πριν η επανάσταση επιτέλους νικήσει σε όλη την Ευρώπη και τελικά σε όλο τον κόσμο».
Arthur Ransome, Six Weeks in Russia in 1919 (Ransome,1919, σ. 54)
Τι φοβερό να διαβάζουμε το ποίημα του Shelley (για να μην αναφέρω τα τραγούδια των αιγυπτίων αγροτών πριν 3.000 χρόνια) που καταγγέλουν την καταπίεση και την εκμετάλλευση. Να το διαβάζουν άραγε στο μέλλον και να είναι ακόμα αυτό γεμάτο καταπίεση κι εκμετάλλευση, και να λέει άραγε ο κόσμος: «Ακόμα και τότε...»
Μπέρτολντ Μπρέχτ διαβάζοντας το ποίημα του Shelley «Η Μάσκα της Αναρχίας» το 1938 (Brecht, 1964)
Από την εποχή της Γαλλικής επανάστασης και μετά είχαμε στην Ευρώπη τη Ρωσική επανάσταση κι αυτή για μια ακόμη φορά δίδαξε στον κόσμο ότι ακόμα και οι πιο ισχυροί εισβολείς μπορούν να αποκρουστούν αν η τύχη της πατρίδας αφεθεί με εμπιστοσύνη στα χέρια των φτωχών, των προέταρίων και τουεργαζόμενου λαού.
Από εφημερίδα τοίχου της 19ης Ταξιαρχίας Eusebio Giambone των Ιταλών παρτιζάνων, 1944 (Claudio Pavone, Una Guerra civile: Saggio storico sulla moralita nelle Resistenza, 1991, σ. 406)
ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΒΥΣΣΟ
Κανένα Κονγκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών που συνήλθε για να επισκοπήσει την κατάσταση της Ένωσης δε βρέθηκε μπροστά σε πιο μεγάλη και ευχάριστη προοπτική απ' αυτή που φαίνεται σήμερα μπροστά μας [...] Ο μεγάλος πλούτος που δημιούργησαν οι επιχειρήσεις και η βιομηχανία μας και που έσωσε τη χώρα μας, διανεμήθηκε σοφά ανάμεσα στο λαό μας και σταθερά τοποθετήθηκε στο εξωτερικό για να εξυπηρετήσει και φιλανθρωπικούς και επιχειρηματικούς σκοπούς σ' όλο τον κόσμο. Οι απαιτήσεις για την ύπαρξη μας ξεπέρασαν τον κανόνα της αναγκαιότητας και μετέβησαν στην περιοχή της πολυτέλειας. Στη χώρα μας, η διευρυμένη παραγωγή καταναλώνεται από την αυξημένη ζήτηση και από την επέκταση του εμπορίου στο εξωτερικό. Η χώρα μπορεί να κοιτάζει το παρόν με ικανοποίηση και να προσβλέπει στο μέλλον με αισιοδοξία.
Μήνυμα του προέδρου Calvin Coolidge στο Κονγκρέσο, 4 Δεκεμβρίου 1928
Εκτός από τον πόλεμο, η ανεργία υπήρξε η πιο διαδεδομένη, η πιο επίβουλη και η πιο διαβρωτική ασθένεια της γενιάς μας: αποτελεί την ιδιαίτερη κοινωνική ασθένεια του δυτικού πολιτισμού στην εποχή μας.
The Times, 23 Ιανουαρίου 1943
Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ
Ο Ναζισμός είναι είναι ένα φαινόμενο που σπάνια φαίνεται ότι μπορεί να υπαχθεί σε ορθολογική ανάλυση. Με ηγέτη που μιλούσε σε τόνους Αποκάλυψης για παγκόσμια εξουσία ή καταστροφή και για καθεστώς στηριγμένο σε μια εντελώς αποκρουστική ιδεολογία φυλετικού μίσους, μία από τις πολιτιστικά και οικονομικά πιο προηγμένες χώρες της Ευρώπης σχεδίαζε για πόλεμο, εξαπέλυσε ένα παγκόσμιο παρανάλωμα που φόνευσε 50 εκατομμύρια άτομα περίπου και διέπραξε αγριότητες -που κορυφώθηκαν στη μηχανοποιημένη μαζική δολοφονία εκατομμυρίων Εβραίων- τέτοιας φύσης και κλίμακας που δεν το χωρά η φαντασία. Αντιμέτωπες με το Άουσβιτς, οι ερμηνευτικές ικανότητες του ιστορικού φαίνονται πράγματι μηδαμινές.
Ian Kershaw (The Nazi Dictatorship: Perspectives of Interpretation, 1993, σ. 3-4)
Το να πεθάνεις για την Πατρίδα, για την Ιδέα [...] Όχι, αυτό είναι υπεκφυγή. Ακόμα και στο μέτωπο το ζήτημα είναι να σκοτώσεις [...] Το να πεθάνεις, δεν είναι τίποτα, είναι ζήτημα ανύπαρκτο. Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί το θάνατό του. Το ζήτημα είναι να σκοτώσεις. Αυτό είναι το σύνορο που πρέπει να διαβείς. Μάλιστα, αυτό είναι μια συγκεκρτιμένη πράξητης θέλησής σου. Διότι μ' αυτήν κάνεις τη θέλησή σου να ζει μέσα σ` έναν άλλον άνδρα.
Απόσπασμα επιστολής νεαρού εθελοντή στη Φασιστική Δημοκρατία του 1943-1945 (Claudio Pavone, Una Guerra civile: Saggio storico sulla moralita nelle Resistenza, 1991, σ. 431)
ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟΝ ΚΟΙΝΟ ΕΧΘΡΟ
Αύριο για τους νέους οι ποιητές θα εκραγούν σαν βόμβες
Οι περίπατοι στη λίμνη, οι βδομάδες τέλειας συναναστροφής
Αύριο τρέχοντας με το ποδήλατο
Μέσα απ` τα προάστια στις καλοκαιρινές βραδιές
Αλλά σήμερα η πάλη...
W.H. Auden, Spain (1937)
Αγαπητή μου Μαμά, απ` όλους που γνωρίζω εσύ θα με νιώσεις καλύτερα, γι` αυτό σου αφιερώνω τις τελευταίες μου σκέψεις. Μην κατηγορήσεις κανέναν άλλον για το θάνατό μου, γιατί εγώ ο ίδιος διάλεξα τη μοίρα μου. Δεν ξέρω τι να σου γράψω, γιατί, αν και το μυαλό μου είναι καθαρό, δεν μπορώ να βρώ τις σωστές λέξεις. Κατατάχτηκα στον Απελευθερωτικό Στρατό και πεθαίνω την ώρα που το φως έχει αρχίσει ήδη να φέγγει [...] Πολύ σύντομα θα με τουφεκίσουν μαζί μ` άλλους είκοσι τρείς συντρόφους. Μετά τον πόλεμο πρέπει να διεκδικήσεις τα δικαιώματά σου για σύνταξη. Θα σ` αφήσουν να πάρεις τα πράγματά μου απ` τη φυλακή. Κρατάω μόνο τη φανέλα του Μπαμπά, γιατί δεν θέλω το κρύο να με κάνει να τρέμω [...] Και πάλι σου λέω αντίο! Κουράγιο!
Ο γιος σου
Spartaco
Spartaco Fontanot, εργάτης μεταλλουργίας, είκοσι δύο ετών, μέλος της γαλλικής αντιστασιακής ομάδας του Misak Manouchian, 1944 (Malvenzi P. - Pirelli G. , Lettere di Condannati a morte de la Resistenza Europea, 1954, σ. 306)
ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ 1914-1945
Το Παρίσι των Σουρρεαλιστών, επίσης, είναι ένα μικρό «σύμπαν» [...] Στο ευρύτερο σύμπαν, τον κόσμο, τα πράγματα δε φαίνονται διαφορετικά. Κι εδώ επίσης υπάρχουν σταυροδρόμια, όπου αμυδρά αφάντα σήματα της κυκλοφορίας αναβοσβήνουν, όπου απίστευτες αναλογίες και διασυνδέσεις μεταξύ γεγονότων αποτελούν καθημερινό φαινόμενο. Είναι η περιοχή απ` την οποία εκπέμπει η λυρική ποίηση του Σουρρεαλισμού.
Walter Benjamin, «Σουρρεαλισμός», απ` το βιβλίο One-Way Street (1979, σ. 231)
Η Νέα Αρχιτεκτονική ελάχιστη πρόοδο φαίνεται να κάνει στις ΗΠΑ [...] Οι υπέρμαχοι του νέου στυλ είναι έμπλεοι επιμονής και ορισμένοι από αυτούς συνεχίζουν με τον εριστικό εκείνο παιδαγωγικό τρόπο που διέκρινε τους οπαδούς του Ενιαίου Φόρου [...] αλλά, εκτός απ` το επίπεδο του σχεδιασμού εργοστασίων, το κίνημα δε φαίνεται να προσηλύτισε πολλούς.
H.L. Mencken (Alistair Cooke, The Viking Mencken, 1959)
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΩΝ
Έγινες τρομοκράτης επαναστάτης το 1918. Ο γκουρου ήταν παρών τη νύχτα του γάμου του, αλλά για τα δέκα επόμενα χρόνια, μέχρι το θάνατό του το 1928, δεν έζησε καθόλουμε τη γυναίκα του. Αποτελούσε σιδηρό νόμο για τους επαναστάτες να μην πλησιάζουν γυναίκες [...] Συνήθιζε να μου μιλά για το πως η Ινδία θα απελευθερωνόταν ακολουθώντας το παράδειγμα της Ιρλανδίας. Όταν ήμουν μαζί του, τότε διάβασα και το βιβλίο My Fight for Freedom του Dan Breen. Ο Dan Breen αποτελούσε το ιδανικό πρότυπο του Masterda. Είχε ονομάσει την οργάνωσή του «Ινδικός Απελευθερωτικός Στρατός, Μονάδα του Chittagong» για να μιμηθεί τον Ιρλανδικό Δημοκρατικό Στρατό.
Kalpana Dutt (1945, Chittagong Armoury Raiders, σ. 16-17)
Οι καλής ανατροφής διοικητές των αποικιών όχι μόνο ανέχονταν αλλά και ενθάρρυναν το σύστημα δωροδοκίας και της διαφθοράς διότι αποτελούσε φθηνό μηχανισμό για τον έλεγχο ατίθασων και συχνά ανυπάκουων πληθυσμών. Διότι ένα τέτοι σύστημα στην πραγματικότητα σημαίνει ότι αυτό που κάποιος θέλει (π.χ. να κερδίσει την υπόθεσή του στο δικαστήριο, να συνάψει κάποιο συμβόλαιο με την κυβέρνηση, να του αποδοθεί κάποιο τιμητικό αξίωμα ή να πιάσει κάποια δουλειά στο δημόσιο), μπορεί να το πετύχει μόνο αν κάνει κάποια χάρη σ` αυτόν που έχει την εξουσία να πραγματοποιήσει ή όχι τις επιθυμίες του αυτές. Η «χάρη» αυτή δε χρειάζεται να πάρει τη μορφή χρηματικού δώρου (αυτό είναι κάπως ωμό και ελάχιστοι ευρωπαίοι στην Ινδία λέρωσαν τα χέρια τους). Θα ήταν μπορούσε να είναι ένα δώρο προς ένδειξη φιλίας και σεβασμού, κάποια πολυτελής φιλοξενία, ή χρηματικές δωρεές για κάποιο «ευγενή σκοπό», αλλά πάνω απ` όλα αφοσίωση στην Αντιβασιλεία (Raj).
Michael Carritt (1985, A Mole in the Crown, σ. 63-64)
Ο ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Μολονότι η Σοβιετική Ρωσία έχει την πρόθεση να εξαπλώσει την επιρροή της μ` όλα τα δυνατά μέσα, η παγκόσμια επανάσταση δεν αποτελεί πλέον μέρος του προγράμματός της και δεν υπάρχει τίποτε στις εσωτερικές συνθήκες που επικρατούν στην Ένωση που ενδεχομένως θα ενθάρρυνε την επιστροφή στις παλαιές επαναστατικές παραδόσεις. Κάθε σύγκριση μεταξύ της γερμανικής απειλής πριν τον πόλεμο και της σοβιετικής απειλής σήμερα, θα πρέπει να πάρει υπόψη της [...] θεμελιακές διαφορές [...] Επομένως, υπάρχει απείρως λιγότερος κίνδυνος μιας αιφνίδιας καταστροφής με τους Ρώσους σε σύγκριση με τους Γερμανούς.
Frank Roberts, Βρετανική Πρεσβεία, Μόσχα, Προς το Foreign Office Λονδίνο 1946 (Jensen, 1991, σ. 56)
Η πολεμική οικονομία δημιουργεί θερμοκήπιο για δεκάδες χιλιάδες γραφειοκρατών με ή χωρίς στρατιωτική στολή που μεταβαίνουν καθημερινά στο γραφείο τους για να σχεδιάσουν την κατασκευή πυρηνικών όπλων ή για να σχεδιάσουν τον πυρηνικό πόλεμο. Εκατομμύρια εργατών που η δουλειά τους εξαρτάται από το σύστημα της πυρηνικής τρομοκρατίας, επιστήμονες και μηχανικοί που μισθώνονται για να βρουν την τελική «τεχνολογική λύση» που θα εγγυάται πλήρη ασφάλεια, εργολάβοι απρόθυμοι να χάσουν εύκολα τα κέρδη τους, πολεμιστές διανοούμενοι που πωλούν απειλές και ευλογούν πολέμους.
Richard Barnet (Real Security, 1981, σ. 97)
ΤΑ ΧΡΥΣΑ ΧΡΟΝΙΑ
Στα τελευταία σαράντα χρόνια, η Μοντένα έκανε πραγματικά μεγάλο άλμα προς τα εμπρός. Τα χρόνια που είχαν μεσολαβήσει από την ιταλική ενοποίηση μέχρι τότε δεν ήταν παρά μια μακρά εποχή αναμονής ή αργών κατά διαστήματα μεταβολών πριν ο μετασχηματισμός επιταχυνθεί με ταχύτητα αστραπής. Οι κάτοικοι άρχισαν τώρα να απολαμβάνουν ένα βιοτικό επίπεδο που προηγουμένως περιοριζόταν σε μια πάρα πολυ μικρή ελίτ.
G. Muzzuili (1993, σ. 323)
Κανείς δεν μπορεί να πείσει ένα πεινασμένο άτομο που είναι νηφάλιο να χρησιμοποιήσει το τελευταίο του δολλάριο σ` οτιδήποτε άλλο εκτός απ` το να αγοράσει κάτι για να κορέσει την πείνα του. Αλλά ένα άτομο που έχει καλή στέγαση και τροφή, που είναι καλά ντυμένο και που κατά τα άλλα είναι καλών προθέσεων, μπορεί να πεισθεί να επιλέξει μεταξύ μιας ηλεκτρικής ξυριστικής μηχανής και μιας ηλεκτρικής οδοντόβουρτσας. Όπως οι τιμές και το κόστος έτσι και η καταναλωτική ζήτηση γινεται αντικείμενο management.
J.K. Galbraith (1967, σ. 24)
Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1945-1990
LILY: Η γιαγιά μου μας διηγείται ιστορίες από την Ύφεση. Μπορούμε επίσης να διαβάσουμε πολλά για την εποχή εκείνη.
ROY: Πάντα μας λένε πως πρέπει να `μαστε ευτυχείς που έχουμε να φάμε και τα συναφή, διότι τότε, στη δεκαετία του `30, ο κόσμος πέθαινε της πείνας, ήταν άνεργος και τα παρόμοια.
BUCKY: Ποτέ μου δεν είχα Κατάθλιψη*, έτσι καθόλου δε μ` ενδιαφέρει.
ROY: Απ` όσα ακούς, νομίζω πως δε θα σου άρεσε καθόλου να ζούσες σ` εκείνη την εποχή.
BUCKY: Ε, ναι, δε ζω σ` εκείνη την εποχή.
* Depression στα αγγλικά σημαίνει κρίση ή οικονομική ύφεση
Studs Terkel (1970, σ. 22-23)
Όταν (ο στρατηγός ντε Γκώλ) ανήλθε στην εξουσία, υπήρχαν στη Γαλλία ένα εκατομμύριο τηλεοπτικές συσκευές [...] Όταν αποχώρησε υπήρχαν δέκα εκατομμύρια [...] Το κράτος είναι πάντα υπόθεση θεάματος. Αλλά το χθεσινό θεατρικό κράτος ήταν πολύ διαφορετικό απ` το τηλεοπτικό κράτος που έχουμε σήμερα.
Régis Debray (1994, σ. 34)
Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Στην κινηματογραφική ταινία, η Carmen Mama παίζει το ρόλο ενός άνδρα ο οποίος είχε κάνει εγχείρηση αλλαγής φύλου και λόγω μιας άτυχης ερωτικής σχέσης με τον πατέρα του/της εγκατέλειψε τους άνδρες για να δοκιμάσει μια λεσβιακή (υποθέτω) σχέση με μια γυναίκα, ρόλο που παίζει ένας διάσημος τραβεστί της Μαδρίτης.
Paul Berman, Κριτική κινηματογράφου στο περιοδικό Village Voice (1987, σ. 572)
Οι πετυχημένες διαδηλώσεις δεν είναι αναγκαστικά εκείνες στις οποίες συμμετέχει ο μεγαλύτερος αριθμός ατόμων, αλλά εκείνες που είναι σε θέση να προσελκύσουν το μέγιστο ενδιαφέρον των δημοσιογράφων. Με κάποια δόση υπερβολής, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι πενήντα έξυπνοι διαδηλωτές μπορούν να κάνουν ένα επιτυχημένο «χάπενινγκ» (να δημιουργήσουν δηλαδή ένα πρωτότυπο συμβάν) κερδίζοντας πέντε λεπτά στην τηλεόραση, πράγμα που είναι τόσο πολιτικά αποτελεσματικό όσο και διαδήλωση πέντε εκατομμυρίου ατόμων.
Pierre Bourdieu (1994)
Ο ΤΡΙΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
[Υπέβαλα την ιδέα] ότι χωρίς βιβλία για διάβασμα, η ζωή στις [αιγυπτιακές] εξοχικές επαύλεις θα πρέπει να είναι βαρετή κι ότι μια άνετη καρέκλα κι ένα καλό βιβλίο σε μια δροσερή βεράντα θα `κανε τη ζωή πολύ πιο ευχάριστη. Ο φίλος μου αμέσως μου είπε: «Δεν πιστεύω να νομίζεις πως σ' αυτή την περιοχή δε θα πυροβολούσαν τ` αφεντικό που θα τολμούσε να καθίσει στη βεράντα του μετά το γεύμα έχοντας ένα ζωηρό φως πάνω απ` το κεφάλι του». Θα `πρεπε να το `χα σκεφτεί.
Thomas Russel Pasha (1949)
Όποτε η κουβέντα στο χωριό στρεφόταν στο θέμα της αμοιβαίας βοήθειας και στα δάνεια σε χρήμα σαν μορφή μιας τέτοιας βοήθειας προς τους συγχωριανούς, σπάνια φρν έθιγε, θρηνώντας κατά κάποιο τρόπο το θέμα της μειούμενης συνεργασίας μεταξύ των χωριανών [...] Τέτοιες δηλώσεις συνοδεύονταν πάντα από αναφορές στο γεγονός ότι ο κόσμος στο χωριό γινόταν τώρα όλο και πιο υπολογιστής όταν επρόκειτο για λεφτά. Οι χωριανοί τότε δεν έπαυααν ν` αναπολούν τις «παλιές μέρες», όπως τις αποκαλούσαν, όταν οι άνθρωποι στο χωριό ήταν πάντα πρόθυμοι να προσφέρουν βοήθεια.
M.B. Abdul Rahim (1973)
Σ` ένα παραδοσιακό τραγούδι huayno από Λίμα, στο Περού («La gringa») ένας νεαρός μετανάστης παραπονιέται:
Όταν ήρθες απ` την πατρίδα σου ήσουν χωριατοκόριτσο,
Τώρα που ζεις στη Λίμα χτενίζεις τα μαλλιά σου όπως οι γυναίκες της πόλης
Έμαθες να λες, Περιμένετε «παρακαλώ». Θα χορέψω τουίστ.
...
Μη γίνεσαι φαντασμένη, να `σαι λιγότερο περήφανη
...
Ανάμεσα στα δικά σου και τα δικά μου μαλλιά δεν υπάρχει διαφορά
Mangin (1970, σ. 31-32)
Ο ΥΠΑΡΚΤΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ
Η Οκτωβριανή επανάσταση δε δημιούργησε μόνο ένα παγκόσμιο ιστορικό σχίσμα εγκαθιστώντας το πρώτο μετα-καπιταλιστικό κράτος και την πρώτη μετα-καπιταλιστική κοινωνία, αλλά δίχασε και το Μαρξισμό και τη σοσιαλιστική πολιτική [...] Μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, οι σοσιαλιστικές στρατηγικές και προοπτικές άρχισαν να βασίζονται στο πολιτικό παράδειγμα αντί να βασίζονται στις αναλύσεις για τον καπιταλισμό.
Göran Therborn (1985, σ. 227)
Σήμερα οι οικονομολόγοι καταλαβαίνουν πολύ καλύτερα από πριν τους πραγματικούς και όχι τους τυπικούς τρόπους λειτουργείας της οικονομίας. Γνωρίζουν για την ύπαρξη της «δεύτερης οικονομίας», ίσως και για την ύπαρξη μιας τρίτης, καθώς και το σύμφυρμα άτυπων μεν αλλά ευρύτατα διαδεδομένων πρακτικών χωρίς τις οποίες τίποτα δε δουλεύει.
Moshe Lewin (Kerblay, 1983, σ. 22)
ΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
Με ρώτησαν πριν λίγο καιρό σχετικά με την ανταγωνιστηκότητα των Ηνωμένων Πολιτειών κι απάντησα ότι δε μ` απασχολεί καθόλου το θέμα. Εμείς στην NCR βλέπουμε τα πράγματα απ` τη σκοπιά μιας παγκόσμιας ανταγωνιστικής εταιρείας που τυχαίνει να έχει την έδρα της στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Jonathan Schell (1993)
Σ` ένα ιδιαίτερα νευραλγικό επίπεδο, μία από τις συνέπειες [της μαζικής ανεργίας] μπορούσε να είναι η προοδευτική αποξένωση από την υπόλοιπη κοινωνία των νέων, οι οποίοιμ σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες σφυγμομετρήσεων, εξακολουθούν να θέλουν δουλειά, όσο δύσκολο κι αν είναι να βρουν και εξακολουθούν να ελπίζουν ότι θα κάνουν σταδιοδρομία που να έχει κάποιο νόημα. Από ευρύτερη άποψη, πρέπει να υπάρχει κάποιος κίνδυνος ότι η ερχόμενη δεκαετία θα είναι μια κοινωνία στην οποία όχι απλώς «εμείς» θα διαχωριζόμαστε προοδευτικά από «αυτούς» (η διαίρεση αυτή αντιπροσωπεύει χονδρικά τις δυο κατηγορίες στο χώρο εργασίας, τους εργαζόμενους και τους μάνατζερς), αλλά στην οποία η πλειοψηφία των ομάδων θα διασπάται ολοένα και περισσότερο. Οι νέοι και οι σχετικά απροστάτευτοι θα βρεθούν αντιμέτωποι με τους καλύτερα προστατευόμενους και πιο έμπειρους εργαζόμενους.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΟΣΑ (Investing, 1983, σ. 15)
ΤΡΙΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Τον Ιανουάριο του 1974νο στρατηγός Beleta Abebe πραγματοποιώντας περιοδεία επιθεώρησης στρατιωτικών μονάδων, σταμάτησε και στο στρατόπεδο Gode[...] Την επόμενη μέρα μια απίστευτη είδηση έφτασε στα Ανάκτορα: στρατιώτες είχαν συλλάβει το στρατηγό εξαναγκάζοντάς τον να φάει το φαγητό που τους έδιναν και που προφανώς ήταν τόσο σάπιο ώστε να εκφρασούν κάποιοι φόβοι ότι ο στρατηγός θα αρρώσταινε και θα πέθαινε. Ο Αυτοκράτορας [της Αιθιοπίας] στέλνει αερομεταφερόμενη μονάδα της φρουράς του, η οποία απελευθερώνει το στρατηγό και τον μεταφέρει στο νοσοκομείο.
Ryszard Kapuczinski (1983, σ. 120)
Σκοτώσαμε όσα ζώα [της πειραματικής φάρμας του πανεπιστημίου] μπορέσαμε. Αλλά ενώ τα σκοτώναμε η αγρότισσα άρχισε να κλαίει¨τα φτωχά, γιατί τα σκοτώνετε, τι σας έκαναν; Όταν οι κυρίες (señoras) άρχισαν να κλαίνε σταματήσαμε, αλλά ήδη είχαμε σκοτώσει το ένα τέταρτο περίπου των ζώων, κάπου ογδόντα κεφάλια. Θέλαμε να τα σκοτώσουμε όλα, αλλά δεν μπορέσαμε διότι οι αγρότισσες έβαλαν τα κλάματα. Όταν βρεθήκαμε εκεί για λίγο, κάποιος αριστοκράτης που πήγαινε καβάλα στ` άλογό του προς το Ayacucho, μετέφερε τα συμβάντα. Έτσι την επόμενη μέρα, ο ραδιοφωνικός σταθμός La Voz μετέδωσε την είδηση. Τότε, επιστρέφοντας στη βάση μας, ακούσαμε την είδηση. Μερικοί σύντροφοι είχαν αυτά τα μικρά ραδιόφωνα. Κι αισθανθήκαμε ωραία. Έτσι δεν είναι;
Νεαρό μέλος της οργάνωσης Sendero Luminoso (Degregori, κ.ά. 1990, σ. 198)
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ
Όμως, [η] υγεία [της επαναστατικής Ρωσίας] υπόκειται σ` έναν απαράβατο όρο: ότι ποτέ δε θα πρέπει να δημιουργηθεί χώρος για τη μαύρη αγορά της εξουσίας (όπως έγινε κάποτε με την Εκκλησία). Εάν η ευρωπαϊκή συσχέτιση εξουσίας και χρήματος διεισδύσει και στη Ρωσία, τότε θα χαθούν ίσως όχι μόνο η χώρα ή το Κόμμα αλλά και ο ίδιος ο κομμουνισμός στη Ρωσία.
Walter Benjamin (1979, σ. 195-196)
Δεν ισχύει πλέον ότι το ένα και μοναδικό επίσημο δόγμα αποτελεί και το μόνο επιχειρησιακό οδηγό δράσης. Εκτός από μια ιδεολογία, ένα μίγμα τρόπων σκέψης και πλαισίων αναφοράς συνυπάρχουν όχι μόνο γενικά στην κοινωνία αλλά επίσης και μέσα στο Κόμμα και στους κόλπους της ηγεσίας [...] Ένας άκαμπτος και κωδικοποιημένος «Μαρξισμός-Λενινισμός» δε θα μπορούσε να ανταποκριθεί στις πραγματικές ανάγκες του καθεστώτος παρά μόνο ως επίσημη ρητορεία.
Moshe Lewin (Kerblay, 1983, σ. 26)
Το κλειδί για την επίτευξη του εκσυγχρονισμού είναι η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας […] Οι κενολογίες δεν πρόκειται να οδηγήσουν πουθενά το πρόγραμμά μας του εκσυγχρονισμού. Πρέπει να διαθέτουμε τη γνώση και το κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό [...] Φαίνεται όμως ότι η Κίνα υστερεί κατά είκοσι ολόκληρα χρόνια σε σχέση με τις ανεπτυγμένες χώρες στους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας και της Παιδείας [...] Οι Ιάπωνες με την παλινόρθωση της δυναστείας των Meiji άρχισαν να καταβάλλουν μεγάλες προσπάθειες στους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας και της παιδείας. Η παλινόρθωση των Meiji έδωσε στην ανερχόμενη αστική τάξη της Ιαπωνίας αυτό το είδος εκσυγχρονιστικής ώθησης. Εμείς, ως προλετάριοι, πρέπει και μπορούμε να τα καταφέρουμε καλύτερα.
Diax Xioping, «Σεβαστείτε τη Γνώση, Σεβαστείτε το Προσωπικό», 1977
Η ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ ΠΕΘΑΙΝΕΙ – ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΜΕΤΑ ΤΟ 1950
Η τέχνη ως επένδυση είναι μια αντίληψη που σπάνια συναντάμε πριν από τις αρχές της δεκαετίας του `50.
Gerald Reitlinger (1982, τομ. 2, σ. 14)
Τα φοβερά μεγάλα λευκά αγαθά, τα πράγματα που διατηρούν στα πόδια της την οικονομία μας -τα ψυγεία, οι ηλεκτρικές κουζίνες, όλα τα πράγματα που συνήθως ήταν από άσπρη πορσελάνη-, έχουν τώρα αποκτήσει αποχρώσεις. Είναι κάτι το καινούριο. Οφείλεται στην pop art. Πολύ ωραία Ο Μάγος Mandrake ξεπηδάει απ` τον τοίχο για να σας συναντήσει καθώς ανοίγετε το ψυγείο σας για να πάρετε την πορτοκαλάδα σας.
Studs Terkel (1967, σ. 217)
ΜΑΓΟΙ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΕΥΟΜΕΝΟΙ ΜΑΓΟΙ – ΟΙ ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
Νομίζετε πως υπάρχει θέση για τη φιλοσοφία στο σημερινό κόσμο; Φυσικά, αλλά μόνο αν βασίζεται στη σημερινή κατάσταση της επιστημονικής γνώσης και των επιστημονικών επιτευγμάτων [...] Οι φιλόσοφοι δεν μπορούν να (απο)μονώσουν τον εαυτό τους απέναντι στην επιστήμη. Διότι η επιστήμη όχι μόνο διεύρυνε και μεταμόρφωσε την αντίληψή μας για τη ζωή και τον κόσμο, αλλά μετέβαλε επίσης επαναστατικά τους κανόνες με τους οποίους λειτουργεί το μυαλό μας.
Claude Lévi-Strauss (1988)
Το βασικό κείμενο για τη δυναμική των αερίων που έγραψε κάποιος ερευνητής με υποτροφία Guggenheimθεωρήθηκε από τον ίδιο ότι η μορφή του υπαγορεύτηκε από τις ανάγκες της βιομηχανίας. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, η επιβεβαίωση της θεωρίας της γενικής σχετικότητας του Αϊνστάιν έφτασε να θεωρείται ως κρίσιμης σημασίας βήμα προς τη βελτίωση «της ακρίβειας των βαλλιστικών πυραύλων υπολογίζοντας τα απειροελάχιστα αποτελέσματα της ελκτικής δύναμης της βαρύτητας». Η φυσική μετά τον πόλεμο όλο και περισσότερο συγκέντρωσε περιοριστικά την προσοχή της σ` εκείνους τους τομείς που θεωρήθηκαν ότι είχαν στρατιωτικές εφαρμογές.
Margaret Jacob (1993, σ. 66-67)
ΠΡΟΣ ΤΗ ΝΕΑ ΧΙΛΙΕΤΗΡΙΔΑ
Βρισκόμαστε στις απαρχές μιας νέας εποχής που χαρακτηρίζεται από μεγάλη ανασφάλεια, διαρκή κρίση και την απουσία οποιουδήποτε είδους status quo […] Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι βρισκόμαστε σε μια από αυτές τις κρίσεις της παγκόσμιας ιστορίας που έχει περιγράψει ο Jacob Burckhardt. Η κρίση αυτή δεν είναι λιγότερο σημαντική από αυτή που ο κόσμος αντιμετώπισε μετά το 1945, ακόμα κι οι αρχικές συνθήκες για το ξεπέρασμά της φαίνονται σήμερα καλύτερες. Δεν υπάρχουν νικήτριες και ηττημένες δυνάμεις σήμερα, ούτε στην Ανατολική Ευρώπη.
Michael Stürmer (1993β, σ.59)
Μολονότι το ανθρώπινο ιδανικό του σοσιαλισμού-κομμουνισμού να κατέρρευσε, τα προβλήματα που επεδίωξε να λύσει παραμένουν: η ασύστολη χρήση της κοινωνικής πλεονεκτικής θέσης και της άμετρης ισχύος του χρήματος, που συχνά υπαγορεύουν την ίδια την πορεία των γεγονότων. Κι αν το παγκόσμιο μάθημα που πήραμε στον εικοστό αιώνα δε μας χρησιμεύσει σαν ένας θεραπευτικός εμβολιασμός, τότε ο μεγάλος κόκκινος ανεμοστρόβιλος ίσως επανεμφανιστεί.
Alexander Solzhenitsyn (New York Times, 28 Νοεμβρίου 1993)
Αποτελεί προνόμιο για έναν συγγραφέα να έχει δοκιμάσει την εμπειρία του τέλους τριών κρατών: της δημοκρατίας της Βαϊμάρης, του φασιστικού κράτους, και της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Δεν πιστεύω να ζήσω πολύ ακόμα για να δω το τέλος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας.
