Η συνεχείς παραβιάσεις των δικαιωμάτων των εργαζομένων από την Wal - Mart
H Wal - Mart έχει στηρίξει την αυτοκρατορία των καταστημάτων της στο σύνθημα “πάντα χαμηλές τιμές”. Αυτή η ιδεοληψία με τις τιμές έχει οδηγήσει σε αμοιβές ένδειας, σε ανυποφορες συνθήκες εργασίας και την καταστροφή των τοπικών επιχειρήσεων και των κοινοτήτων.
H Wal - Mart είναι η μεγαλύτερη επιχείρηση λιανικών πωλήσεων στο κόσμο με περισσότερα από 5.000 καταστήματα και πάνω από 138 εκατομμύρια πελάτες. Μέρος της είναι και η αλυσίδα super market Asda στη Μ. Βρετανία ενώ έχει επεκταθεί αρκετά πέρα από την αρχική αμερικανική βάση της: στη λατινική Αμερική, Ευρώπη και στις αναδυόμενες αγορές της Ασίας. Ένας από τους λόγους που αξίζει να ασχοληθεί κανείς με την Wal- Mart είναι το ότι η μεγάλη κερδοφορία που παρουσιάζει με τις περικοπές στα δικαιώματα των εργαζομένων, βρίσκει μιμητές σε πολλές παρόμοιες αλυσίδες και η Wal- Mart γίνεται γρήγορα το πρότυπο, με πολλές άλλες εταιρίες να πετσοκόβουν τις αμοιβές και τα οφέλη υπαλλήλων σε μία προσπάθεια να ανταγωνιστούν με το λιανικό γίγαντα.
Οι “Πάντα Χαμηλές Τιμές” επιτυγχάνονται με περικοπές στις αμοιβές των υπαλλήλων, αμοιβές που είναι κατά μέσον όρο 20% χαμηλότερες από τα πρότυπα της βιομηχανίας. Η Wal - Mart επιδιώκει να κόψει τις δαπάνες μέσω της συνεχούς παραβίασης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με την διοίκηση της εταιρίας να έχει την απαίτηση οι δαπάνες εργασίας να κρατιούνται σε λιγότερο από 8% των πωλήσεων κάθε καταστήματος. Παράλληλα, πολλοί εργαζόμενοι είναι part time και ζουν μέσα στην ανασφάλεια αφού οι διευθυντές πιέζονται να μειώνουν τις δαπάνες εργασίας στα καταστήματά τους κατά 0,2% κάθε έτος. Αυτές οι πιέσεις έχουν ακόμη αποτέλεσμα οι ήδη κακοπληρωμένοι εργάτες να είναι συνεχώς στα όρια εξάντλησης, για να καλύψουν τις χρόνιες ελλείψεις προσωπικού.
Ένας εσωτερικός λογιστικός έλεγχος 25.000 υπαλλήλων σε 128 καταστήματα στις ΗΠΑ, βρήκε 1.371 παραβιάσεις εργατικών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των ανηλίκων που εργάζονται πάρα πολύ αργά, πάρα πολλές ώρες ημερησίως αλλά και κατά τη διάρκεια των σχολικών ωρών. Βρήκε επίσης 60.000 περιπτώσεις όπου οι εργαζόμενοι αναγκάστηκαν να εργαστούν στα ρεπό τους και 16.000 όπου δούλευαν την ώρα του γεύματος. Στα νέα σχέδιά της η εταιρία, προγραμματίζει να κόψει τα διαλείμματα, να αποδυναμώσει ακόμη παραπάνω τους μηχανισμούς διαμαρτυρίας και να ελαχιστοποιήσει τους όρους ασφάλειας. Έτσι, για παράδειγμα, σχεδιάζεται η φόρτωση εμπορευμάτων από ένα άτομο παρά το γεγονός ότι έχει αξιολογηθεί ότι χρειάζονται τουλάχιστον δύο.
Η διοίκηση της εταιρίας έχει επίσης σκληρή αντισυνδικαλιστική στάση. Έτσι στη Μεγάλη Βρετανία όπου η Wal - Mart έχει την ονομασία Asda η επιχείρηση έχει επιδιώξει να περιορίσει το ρόλο της γενικής συνδικαλιστικής ένωσης GMB. Μετά από τέσσερα έτη διαπραγματεύσεων, μια νέα συμφωνία μεταξύ της Asda και της GMB τέθηκε σε ισχύ το 2004, η οποία δεν προβλέπει πια συλλογικές διαπραγματεύσεις.
Η επίδραση στις τοπικές αγορές είναι τεράστια. Λόγω του μεγέθους της, μπορεί να υποστηρίξει ένα ασύμφορο κατάστημα προκειμένου να οδηγηθεί ο τοπικός ανταγωνισμός στη χρεοκοπία. Έτσι με αυτήν την πολιτική στο Μεξικό, η Wal - Mart ελέγχει τώρα το 40% από τις λιανικές πωλήσεις της χώρας.
Η δυνατότητα της Wal - Mart να πετσοκόβει τις τιμές στα λιανικά καταστήματά της είναι βασισμένη στη δύναμή της να ρίχνει τις αμοιβές και να υποβαθμίζει συνεχώς τις συνθήκες εργασίας συνεπώς και το κόστος στα εργοστάσια που παράγουν τα προϊόντα της. Όντας η μεγαλύτερη εταιρία λιανικών πωλήσεων στον κόσμο, έχει πλεονεκτική θέση απέναντι στους προμηθευτές και μπορεί να διαμορφώνει τις τιμές των προϊόντων και τους όρους στις συμφωνίες. Όταν η εθνική νομοθεσία για εργασιακά θέματα ή για τα περιβαλλοντικά πρότυπα δημιουργεί κάποιο εμπόδιο στη μείωση των δαπανών, οι προμηθευτές ενθαρρύνονται να επανεντοπίσουν μια αγορά εργασίας και πρώτων υλών που θα επιτρέψόυν την χαμηλή τιμή που απαιτεί η εταιρία.
Ακόμη και όπου οι αμοιβές είναι στο κατώτατο επίπεδο, η Wal - Mart απαιτεί από τους προμηθευτές της να ρίχνουν ακόμη περισσότερο τις τιμές. Τον Αύγουστο του 2002, η Asda (δηλαδή η Βρετανική Wal - Mart) προκάλεσε έναν πόλεμο λιανικών τιμών στο εμπόριο μπανάνας με δυσμενή και μόνιμα αποτελέσματα στη βιομηχανία μπανανών και τους εργαζομένους μπανανών παγκοσμίως. Η Asda στόχευσε συγκεκριμένα στα βασικά αγαθά όπως το γάλα και οι μπανάνες, ως τμήμα της στρατηγικής της «χαμηλής τιμής». Τελικά, οι τιμές διάθεσης μπανάνας στην κατανάλωση χαμήλωσαν κατά 25%, έπειτα από συμφωνία με την Del Monte. Εμπειρογνώμονες της βιομηχανίας περιγράφουν τις μπανάνες ως της χειρότερης ποιότητας, οι οποίες καλλιεργούνται υπό εξοντωτικές εργασιακές συνθήκες και με δυσμενείς περιβαλλοντικές συνέπειες. Οι ανεξάρτητοι καλλιεργητές στις χώρες που προσπαθούν να συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος αλλά και να κρατήσουν κάποιο κέρδος λογικό για την επιβίωσή τους σε χώρες όπως η Κόστα Ρίκα, δεν μπορούν πλέον να πωλήσουν στην Asda και σε άλλες βρετανικές υπεραγορές χωρίς να υποστούν μια απώλεια.
Στην Ελλάδα δραστηριοποιούνται και κυριαρχούν στην αγορά αρκετές αλυσίδες μεγάλο μέρος των οποίων ελέγχεται από έλληνες επιχειρηματίες. Έτσι, έκτος από το μεγαθήριο Lydl το όποιο κυριαρχεί στην ευρωπαϊκή αγορά και ανοίγει συνεχώς καταστήματα στην ελληνική ύπαιθρο με πολύ χαμηλές τιμές και μία απίστευτη μυστικότητα και έλεγχο πάνω στους υπάλληλους, πολλά είναι και τα ντόπια αφεντικά που ζηλεύουν τη δόξα των Wal - Mart και Lydl και κάποια από αυτά επεκτείνονται και σε γειτονικές βαλκανικές χώρες. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ο Όμιλος Βερόπουλος, ο οποίος εκτός από τα 201 καταστήματα στην ελληνική επικράτεια, έχει και 6 καταστήματα στη F.Y.R.O.M με την επωνυμία VERO. Το πρώτο Hyper Market του ομίλου στη Σερβία λειτουργεί από το Δεκέμβριο του 2002, με την επωνυμία “Super VERO” στην πόλη του Βελιγραδίου.
Ο όμιλος Μαρινόπουλος λειτουργεί στην ελληνική αγορά τα super market: Carrefour Μαρινόπουλος, Dia, Champion Μαρινόπουλος και τα 5’ Μαρινόπουλος. H Carrefour Μαρινόπουλος Α.Ε είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας του Ομίλου Μαρινοπούλου με την Carrefour A.E Γαλλίας. Η κοινή εταιρεία λειτουργεί 13 πολύ μεγάλου μεγέθους super markets (Hypermarkets) και 142 σε όλη την Ελλάδα και ακολουθεί μια επιθετική αναπτυξιακή πολιτική, με την λειτουργία τριών νέων Hypermarkets. και δεκαπέντε super markets κάθε χρόνο. Η Dia Hellas λειτουργεί 253 καταστήματα πολύ χαμηλών τιμών σε όλη την Ελλάδα, με έναν ετήσιο κύκλο εργασιών που υπερβαίνει τα 225 εκατομμύρια ευρώ. Η εταιρία ακολουθεί επιθετική αναπτυξιακή πολιτική, με τη λειτουργία 15 νέων καταστημάτων το χρόνο. Εδώ θα πρέπει να τονισθεί ότι υπάρχουν αρκετές καταγγελίες για τον έλεγχο που ασκεί η Dia στους εργαζομένους της αλλά και τα δικαιώματα που καταστρατηγούνται. Έτσι, μεγάλη εντύπωση είχε προκαλέσει το γεγονός ότι η εταιρία ανάγκαζε τις εργαζόμενες στα καταστήματα της στην Τσεχία να φορούν κόκκινη κορδέλα κατά την εμμηνορρυσία, ώστε να τους επιτρέπεται από τον επιστάτη να πηγαίνουν πιο συχνά στην τουαλέτα.
Ακόμη, πολλές από τις αλυσίδες αυτές ασκούν έλεγχο και στην ποιότητα των προϊόντων τους, ώστε να πέφτουν ακόμη περισσότερο οι τιμές, αλλά και να αυξάνει φυσικά το κέρδος με τη δημιουργία προϊόντων private label. Πρόκειται για μάρκα προϊόντων που δημιουργεί η ίδια η αλυσίδα super markets έχοντας επιλέξει την πιο φτηνή προφανώς λύση σε ό,τι αφορά την ποιότητα των προϊόντων. Έτσι, ο όμιλος Βερόπουλος έχει πάνω από 400 προϊόντα private label ΄υπό την επωνυμία spar.
Oι συμμαχίες (βλέπε Dia) και επιλογές των ντόπιων αφεντικών αποδεικνύουν ότι το παράδειγμα εταιριών όπως η Wall -Mart τείνει να γίνει ο κανόνας, όπως και το γονάτισμα των ντόπιων αγορών και μικρών καταστημάτων, οι άθλιες συνθήκες εργασίας, η εξαπάτηση του κοινού και εξαθλίωση των παραγωγών με τον πλήρη έλεγχο της αγοράς αλλά και το ατέλειωτο ωράριο εργαζομένων και καταναλωτών. Η αυτοκρατορία τέτοιων αλυσίδων φθείρει και απορροφά καθετί διαφορετικό, ενώ παράλληλα επιδρά σε συνήθειες και πολιτιστικά στοιχεία. Οι αργίες καταργούνται, ενώ ο έλεγχος μέσω καμερών και άλλων συστημάτων εντείνεται ολοένα σε εργαζόμενους και πελάτες.
Αυτή η φάση εξέλιξης του καπιταλισμού χαρακτηρίζεται από υπερσυγκέντρωση πλούτου και σταδιακή εξαφάνιση των μικρών καταστημάτων, όπως το παραδοσιακό μπακάλικο. Αυτή, όμως η κυριαρχία των αλυσίδων υπερκαταστημάτων οδηγεί παράλληλα σε νέες εργασιακές σχέσεις και μορφές εργασίας που χαρακτηρίζονται από αβεβαιότητα αλλά και στη «προλεταριοποίηση» κοινωνικών κομματιών που θα απασχολούνταν στη μικρή ιδιοκτησία παλαιότερα.
Να σημειωθεί εδώ ότι :
Πολύ συχνά η παροδικότητα της εργασίας και τα ανύπαρκτα δικαιώματα εργαζομένων και ιδιαίτερα νέων θα μπορούσε να ειπωθεί ότι συντελούν στη δημιουργία ενός πρεκαριάτου, μιας τάξης δηλαδή ανθρώπων με επισφαλή δικαιώματα οι οποίοι θα πρέπει να βρουν τρόπους αντίστασής και νοήματα μέσα σε αυτό το ρευστό κλίμα που κυριαρχεί.
Η κριτική πάνω στις αλλαγές που φέρνει αυτή η μεγάλη ανάπτυξη των υπερκαταστημάτων έχει πολλές πτυχές, όπως για παράδειγμα η άποψη ότι στο χώρο του super market υπάρχουν μεγαλύτερες δυνατότητες αντίστασης, αφού συγκεντρώνει πολλούς εργαζόμενους με κοινά προβλήματα σε σχέση με τα παραδοσιακά μικρότερα μαγαζιά του ενός και δύο υπάλληλων που και εκεί υπήρχε εκμετάλλευση.
Αν και δεν πρέπει να προσεγγίζεται η εποχή των μικρών καταστημάτων σαν μια «αθώα» εποχή, αλλά ως μια φάση του καπιταλισμού, θα πρέπει να τονισθεί ότι η επέλαση των αλυσίδων αυτών και η παρακμή των τοπικών αγορών διάλυε και κοινωνικές σχέσεις, σχέσεις αλληλεγγύης και προσωπικής επαφή.
Τα μεγάλα καταστήματα απομακρύνουν ακόμη περισσότερο τον καθένα από τον έλεγχο της διατροφής του, τη γνώση πάνω στο τι τρώει και στο πώς αυτό παράχθηκέ (ένα θέμα κατεξοχήν πολιτικό).
Διάφορες μορφές αντίστασης έχουν αναπτυχθεί και στις πολιτικές αυτών των μεγάλων αλυσίδων. Τους τελευταίους μάλιστα μήνες οι αλλαγές στο ωράριο των καταστημάτων που δρομολογήθηκαν και εφαρμόστηκαν από τις εταιρίες αυτές με τη νομοθετική στήριξη του κράτους, αποτέλεσαν αιτία για αντιδράσεις από εργατικά σωματεία και μικροεμπόρους με τη στήριξη αριστερών κυρίως συνδικάτων.
Η αντιπληροφόρηση, η ενίσχυση του συνδικαλισμού των εργαζόμενων και η αλληλεγγύη στους αγώνες τους, αλλά και οι ενώσεις και ο συνδικαλισμός των παραγωγών και των μικρών μαγαζιών για να αντισταθούν είναι οι τρόποι που αντιδρούν τα κοινωνικά κομμάτια που πλήττονται από τις αλυσίδες υπεραγορών. Μια τέτοια προσπάθεια έχει γίνει τα τελευταία δέκα χρόνια με τη δημιουργία συνεταιρισμών από μπακάληδες σε διάφορους νομούς, ώστε να μπορούν να κρατούν χαμηλές τις τιμές στα μικρά μπακάλικα αγοράζοντας μεγάλες ποσότητες απ τους προμηθευτές.
