Ότι πρέπει να γνωρίζουμε για τα δακρυγόνα

Δακρυγόνα: Άμεσες και απώτερες επιδράσεις στην υγεία.
Ας ξεκινήσουμε δίνοντας τον επίσημο αφορισμό από τις Κυβερνήσεις για τη χρήση των δακρυγόνων λοιπόν…:

«Τα δακρυγόνα χρησιμοποιούνται ως μέσα ελέγχου των όχλων και αντιμετώπισης εγκληματιών που έχουν περιχαρακωθεί σε συγκεκριμένο χώρο, δίνοντας λύσεις σε καταστάσεις που διαφορετικά θα απαιτούσαν βιαιότερες ενέργειες. Θεωρούνται αποδεκτά από τις ανά τον κόσμο κυβερνήσεις γιατί είναι αποτελεσματικά, επιδρούν για μικρό χρονικό διάστημα και δεν έχουν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, εφόσον βεβαίως χρησιμοποιούνται κατά τον ενδεδειγμένο τρόπο.»

Αν και αυτή η εντύπωση πιθανόν να μην απέχει πολύ από την αλήθεια, οι πραγματικές συνθήκες συνήθως διαφέρουν από τις ιδανικές ενώ τα επιστημονικά δεδομένα που έχουν συγκεντρωθεί τα τελευταία χρόνια δείχνουν πολλαπλές επιδράσεις που δεν είναι πάντοτε προβλέψιμες.

Η διεξαγωγή λεπτομερών επιδημιολογικών μελετών είναι αρκετά δυσχερής εξαιτίας των πραγματικών συνθηκών υπό τις οποίες χρησιμοποιούνται τα δακρυγόνα. Οι δε τοξικολογικές μελέτες γίνονται σε πειραματόζωα οπότε δεν πάντοτε εύκολη ή ακριβής η αναγωγή αυτών των στοιχείων στον άνθρωπο, κυρίως ως προς τη μακροχρόνια επίδραση. Ωστόσο, έχουν προκύψει αρκετά ενδιαφέροντα ευρήματα.

Τι είναι τα δακρυγόνα

Με τη γενική ονομασία "δακρυγόνα" περιγράφουμε την ευρύτερη κατηγορία χημικών αερίων που χρησιμοποιούνται από τον στρατό και -κυρίως- την αστυνομία για την διάλυση και απώθηση του συγκεντρωμένου πλήθους.

Ανήκουν στα χημικά που χρησιμοποιήθηκαν για τακτική στρατιωτική χρήση (δημιουργία ρήγματος σε σημείο του μετώπου). Και ο αρχικός προορισμός αυτών των ουσιών ήταν η εξουδετέρωση των αντιπάλων στρατευμάτων κατά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Χρησιμοποιήθηκαν μαζικά και είναι υπεύθηνα για χιλιάδες θανάτους και αναπηρίες, μόνιμες και παροδικές..

Καταρχήν, πρέπει να διασαφηνιστεί ότι όταν λέμε δακρυγόνα, μιλάμε για 15 περίπου διαφορετικές χημικές ουσίες που έχουν χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς σε παγκόσμια βάση.

Οι ενεργές ουσίες που περιέχουν, αναμειγνύονται με διαλύτες και είτε εκτοξεύονται μεμονωμένα, με μορφή χειροβομβίδας από ειδικά όπλα, είτε ψεκάζονται μαζικώς με τη βοήθεια κατάλληλου εκτοξευτήρα, που φέρει την κοινή ονομασία "φυσούνα".

Για πολλά χρόνια επικρατούσε η χρήση της ουσίας CN (w-chloroacetophenone) από στρατιωτικές και αστυνομικές δυνάμεις. Ωστόσο, η περιορισμένη «αποτελεσματικότητα» και η χημική αστάθεια του προϊόντος οδήγησε την χημική βιομηχανία στην αναζήτηση εναλλακτικών παραγόντων.

Κατά τη δεκαετία του 1950, η βρετανική Chemical Defence Experimental Establishment ανέπτυξε τον παράγοντα CS (o-chlorobenzylidenemalononitrile) ο οποίος ήταν αποτελεσματικότερος σε ελάχιστες δόσεις αλλά και «ασφαλέστερος». Χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα από τις Η.Π.Α. στον πόλεμο του Βιετνάμ ενώ σήμερα έχει σχεδόν υποκαταστήσει το CN και αποτελεί τον παράγοντα επιλογής και στη χώρα μας, αν και ο προηγούμενος τύπος το CN (χλωροκετοφαινόνη), θεωρείτο λιγότερο επιβλαβής, αλλά και πιο ασταθής.. Συχνά αναμιγνύεται με χλωροακετοφαινόνη(CN), για να ενισχυθεί η δακρυγόνος δράση των αερίων.

Η χλωροακετοφαινόνη (CN) παρασκευάστηκε το 1871 από τον Γερμανό χημικό Γκρέμπε. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον αμερικανικό στρατό στα τέλη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.

CS: Παρασκευάστηκε από τους Βρετανούς Κόρσον και Στόκτον τον Μάιο του 1928. Η παραγωγή του, σαν χημικό όπλο, ξεκίνησε τη δεκαετία του '50, από την αγγλική εταιρεία Chemical Defence Experimental Establishment.

Και η πρώτη του εφαρμογή έγινε στην Κύπρο το 1961.

Αντικατέστησε σε μεγάλο βαθμό το CN, όταν παρατηρήθηκε ότι το CN προκαλεί κάποιο εθισμό στους διαδηλωτές και μειώνεται η επίδρασή του. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι το CN έχει σχετικά χαμηλό σημείο τήξεως και οι Βρετανοί ήθελαν κάτι που να αντέχει στο τροπικό κλίμα των εξεγερμένων αποικιών τους.

Όταν στις αρχές της δεκαετίας του ?80 ξεκίνησε να χρησιμοποιείται από τα βρετανικά ΜΑΤ, οι αντιδράσεις, ακόμα και στο «εσωτερικό της αστυνομίας, ήταν έντονες.

Πώς λειτουργούν

Τα δακρυγόνα και τα άλλα χημικά αέρια, επιδρούν στον οργανισμό, ερεθίζοντας τους ιστούς των βλεννογόνων (μάτια, μύτη, στόμα), τους πνεύμονες, το δέρμα, και το πεπτικό και το κεντρικό νευρικό σύστημα.

Η δράση τους αρχίζει μόλις κρυώσουν και στερεοποιηθούν, δηλαδή μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα και διαρκεί το πολύ μέχρι δώδεκα ώρες, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις τα χημικά μπορεί να παραμείνουν ενεργά μέχρι και δύο μήνες, αν απορροφηθούν από πορώδεις επιφάνειες.

Οι επιπτώσεις

Τα δακρυγόνα αποτελούνται από μικροσκοπικούς κρυστάλλους που διασπείρονται με τη βοήθεια ενός υγρού ή αερίου διαλύτη και έχουν άμεση ερεθιστική επίδραση στους βλεννογόνους και το δέρμα. Η δράση τους αρχίζει εντός 20-60 δευτερολέπτων και διαρκεί 10-30 λεπτά από τη στιγμή που ο παθών βρεθεί σε καθαρό περιβάλλον.

Η ερεθιστική επίδραση στα μάτια εκδηλώνεται ως ερυθρότητα, έντονη δακρύρροια και βλεφαρόσπασμο, δηλαδή το θύμα δεν μπορεί να κρατήσει τα μάτια ανοικτά. Η εισπνοή του CN έχει ως αποτέλεσμα ρινόρροια, πτέρνισμα, βήχα και δύσπνοια ενώ επικρατεί αίσθημα καύσου στο δέρμα όπως και σε όλες τις επιφάνειες που εκτίθονται (μάτια, στόμα, μύτη κλπ).

Αρκετοί νιώθουν ναυτία, φωτοφοβία και κεφαλαλγία ενώ έχουν καταγραφεί αύξηση της αρτηριακής πίεσης και αρρυθμίες.

Σε ορισμένες περιπτώσεις αναπτύσσονται γριποειδή συμπτώματα (βήχας, δύσπνοια, πτέρνισμα, μυϊκά άλγη) που επιμένουν για μία ή περισσότερες εβδομάδες.

Ορισμένα είδη δακρυγόνων είναι ιδιαίτερα τοξικά και κατηγορούνται από ελληνικούς και διεθνείς επιστημονικούς οργανισμούς, ότι σε μακροχρόνια έκθεση μπορεί να προκαλέσουν καρκινογένεση, γενετικές μεταλλάξεις και γεννητικές ανωμαλίες, ακόμη και θάνατο, αν χρησιμοποιηθούν σε κλειστούς χώρους. Επίσης, σε περιπτώσεις ευρείας χρήσης, έχουν παρατηρηθεί διαταραχές του έμμηνου κύκλου στις γυναίκες, με πρόωρη έναρξη της επόμενης περιόδου.

Τα συμπτώματα

Τα συμπτώματα από την επαφή με τα χημικά είναι ιδιαίτερα έντονα και ενοχλητικά, αλλά ευτυχώς, στις περισσότερες περιπτώσεις είναι παροδικά και υποχωρούν μετά από 5 έως 30 λεπτά, αν απομακρυνθείς από τον προσβεβλημένο χώρο. Ωστόσο, ορισμένοι τύποι χημικών μπορεί να συνεχίσουν να επιδρούν ακόμη μέχρι για 2 ώρες. Μετά την έκθεση, μέσα σε 20 δευτερόλεπτα το θύμα θα νιώσει λοιπόν ένα ή περισσότερα από συμπτώματα:

-Τσούξιμο και αίσθηση καψίματος στα μάτια, τη μύτη, το στόμα και το δέρμα.
-Ακατάσχετη δακρύρροια και θολή όραση
-Καταρροή
-Σιελόρροια
-Βήχα
-Δύσπνοια
-Πονοκέφαλο
-Απώλεια προσανατολισμού και σύγχυση
-Απώλεια ισορροπίας
-Πανικό
-Ταχυκαρδία
-Τάση για εμετό
-Δερματικά εγκαύματα
-Έντονο θυμό (στην περίπτωση χρήσης σπρέι πιπεριού, αλλά δεν χρησιμοποιείται ευρέως στην Ελλάδα)

Ακόμη, σε κάποιες περιπτώσεις αυξημένης ευαισθησίας, μπορεί να προκαλέσουν:

-Μούδιασμα στα άκρα
-Γαστρεντερίτιδα, με διάτρηση στομάχου
-Έλκη στους βλεννογόνους
-Νεφρικές βλάβες
-Επιδείνωση δερματικών προβλημάτων (ακμή, έκζεμα)

Παράγοντες Αυξημένου Κινδύνου:

Αν κάποιος αντιμετωπίζει κάποια από τις παρακάτω καταστάσεις, καλό είναι να φροντίσει να αποφύγει με κάθε τρόπο την έκθεσή του στα χημικά που χρησιμοποιούνται στις διαδηλώσεις γιατί υπάρχει το ενδεχόμενο να του προκαλέσουν σοβαρές και μακροχρόνιες βλάβες.

-Εγκυμοσύνη ή σε διαδικασία επίτευξης εγκυμοσύνης
-Θηλασμός (τα τοξικά περνούν στο βρέφος μέσα απ' το γάλα)
-Καταστολή του ανοσοποιητικού (ασθενείς σε χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, θεραπεία με κορτικοστεροειδή, με λύκο ή AIDS)
-Διαβήτης
-Υπέρταση
-Άσθμα
-Αναπνευστικά προβλήματα
-Μολύνσεις τον ματιών
-Ψυχικές διαταραχές

-Επίσης, μεγάλο κίνδυνο διατρέχουν τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι, που πρέπει να απομακρύνονται το ταχύτερο από την περιοχή.

Προφυλάξεις:

Κατ' αρχήν, αν κάποιος βρεθεί σε σημείο όπου υποψιάζεται ότι μπορεί να γίνει χρήση χημικών αερίων καλό είναι να απομακρυνθεί το ταχύτερο, εφόσον αυτό είναι εφικτό.

Αν ήδη γίνεται ρίψη δακρυγόνων, να μην αγγίξει τις χειροβομβίδες με γυμνά χέρια, γιατί βρίσκονται σε υψηλή θερμοκρασία και μπορεί να του προκαλέσουν σοβαρά εγκαύματα.

Επιπλέον:

Να Προσπαθήσει να διατηρήσει την ψυχραιμία του.

Αν φορά φακούς επαφής να τους αφαίρεσει αμέσως, γιατί το αέριο εγκλωβίζεται πίσω τους και επιδεινώνει τα συμπτώματα. Η αφαίρεση των φακών πρέπει να γίνει με χέρια που δεν έχουν εκτεθεί στα δακρυγόνα. Αν τα δικά του έχουν μολυνθεί, να ζητήσει το ταχύτερο από κάποιον που έχει καθαρά χέρια, να τον βοηθήσει να τους βγάλει.

Ούτως ή άλλως, εφόσον φορά φακούς επαφής, ήδη ξέρει ότι καλό είναι να έχει μαζί του πάντα και ένα ζευγάρι γυαλιά οράσεως για κάθε ενδεχόμενο.

Αν πάσχει από άσθμα και έχει μαζί του βρογχοδιασταλτικό σπρέι, να κάνει μια προληπτική εισπνοή.

Να Προστάτευσει το στόμα και τη μύτη του με κάποιο ύφασμα -ακόμα καλύτερες είναι οι ενισχυμένες μάσκες που χρησιμοποιούν οι ελαιοχρωματιστές.

Ένα μαντήλι είναι επίσης κατάλληλο και γίνεται ακόμα πιο αποτελεσματικό, αν είναι σφιχτά δεμένο. Σε κάθε περίπτωση, αν είναι αναγκασμένος να παραμείνει στο σημείο που έγινε η επίθεση με δακρυγόνα, πρέπει ν' αλλάζει το προστατευτικό μαντήλι ή το ύφασμα, γιατί συσσωρεύει τα χημικά αέρια και μπορεί να προκαλέσει ξαφνική λιποθυμία, ειδικά αν έχει βραχεί για κάποιο λόγο.

Να Προστατεύσει τα μάτια του με γυαλιά ηλίου ή οράσεως, αν έχει πρόχειρο κάτι απ' τα δύο.

Να Προστατεύσει το δέρμα του και τα μαλλιά του: κουμπώνεται, κατεβάζει τα μανίκια, φόρα το μπουφάν του και σηκώνει την κουκούλα, ή το καπέλο του αν έχει.

Να αποφύγει γενικά με κάθε τρόπο να εκτεθεί στα χημικά.

Ακόμη, πρέπει να ξέρει ότι τα βαμβακερά ρούχα προστατεύουν καλύτερα από τα συνθετικά.

Αν εισπνεύσει κάποιος δακρυγόνα, καλό είναι να φυσά τη μύτη του, να ξεπλύνει τα μάτια και το στόμα του με άφθονο νερό. Να Προσπαθήσει να βήξει και να φτύσει και μην καταπίνει.

Πρώτες βοήθειες

Τα μάτια ανακουφίζονται επίσης με κολλύριο τεχνητών δακρύων, ή αν τα συμπτώματα είναι πολύ έντονα, με ένα διάλυμα από μισή ποσότητα αντιόξεινου για το στομάχι (π.χ. Maalox) και μισή ποσότητα νερού, μέσα σε ένα μπουκάλι με σπρέι, όπως αυτό που χρησιμοποιούμε στο σιδέρωμα.

Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα μπουκαλάκι νερού τύπου "σπορ". Η επαφή του διαλύματος με τα μάτια μπορεί να είναι δυσάρεστη στην αρχή, αλλά ανακουφίζει σημαντικά μέσα σε ελάχιστο χρόνο.

Το δέρμα ανακουφίζεται από διάλυμα μαγειρικής σόδας σε νερό, που επίσης ψεκάζει με τον ίδιο τρόπο που περιγράφεται παραπάνω.

Προφυλάξεις μετά την έκθεση:

Μόλις φτάσει στο σπίτι του, να αφαίρεσει τα παπούτσια του πριν μπεις μέσα (ιδιαίτερα οι λαστιχένιες σόλες απορροφούν περισσότερο τα χημικά) και να τα ακουμπήσει σε κάποια σακούλα ή εφημερίδα.

Να μην καθίσει πουθενά γιατί θα μεταφέρει κι εκεί τα χημικά. Να γδυθεί κατευθείαν στο μπάνιο, και να κάνει ένα δροσερό ντους με άφθονο σαπούνι.

Να λούσει καλά τα μαλλιά του και να φρόντισει να καθαρίσει σχολαστικά όλα τα σημεία, ακόμη και κάτω απ' τα νύχια και το εσωτερικό των αυτιών.

Να Πλύνει όλα τα ρούχα, τα εσώρουχα και τα παπούτσια του ξεχωριστά απ' τα υπόλοιπα άπλυτα, με κάποιο ισχυρό απορρυπαντικό στην υψηλότερη θερμοκρασία που αντέχουν, φορώντας γάντια που θα πετάξει μετά.

Ιδιαίτερη προφύλαξη και τήρηση των κανόνων ασφαλείας, χρειάζεται να λαμβάνουν και οι άνδρες των σωμάτων ασφαλείας που έρχονται σε συνεχή επαφή με τα χημικά. Για εκείνους πρέπει να τονιστεί ότι τα αποτελέσματα και οι κίνδυνοι μπορεί να είναι μεγαλύτεροι, λόγω της χρόνιας έκθεσης.

Αν και υπάρχουν πολλοί προβληματισμοί για το ζήτημα αυτό και στον Ελληνικό και στο Διεθνή χώρο, δεν υπάρχουν μελέτες που να καταδεικνύουν τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα από τη χρόνια έκθεση στις ουσίες αυτές.

Τι να ΜΗΝ κάνει:

-Να Μην τρίβει τα μάτια του
-Να Μην αγγίζει το πρόσωπό του
-Να Μην χρησιμοποιεί, κρέμες, κραγιόν, ή βαζελίνη για να "προστατεύσει" τα μάτια και τη μύτη του: τα σύγχρονα χημικά έχουν βάση λιπαρές ενώσεις που ενώνονται με τα παραπάνω προϊόντα και παρατείνουν την έκθεση του στις τοξικές ουσίες.

Αυτά τα μέτρα προφύλαξης, όπως και η χρήση λεμονιού, ήταν αποτελεσματικά σε παλιότερες εποχές, όπου τα δακρυγόνα είχαν βασική (αλκαλική) σύνθεση και όχι όξινη όπως σήμερα.

Αν σκέφτεται κάποιος να συμμετάσχει σε κάποια συγκέντρωση διαμαρτυρίας, να φροντίσει να πάει με παρέα και να μην απομακρύνεται από τους φίλους του, με σκοπό την βοήθεια κάποιου που μπορεί να παρουσιάσει αλλεργικές ή άλλες αντιδράσεις, και την παροχή πρώτων βοηθειών ή την μεταφορά σε νοσοκομείο αν χρειαστεί.

Αν οι ενοχλήσεις επιμείνουν:

Τα συμπτώματα είναι προσωρινά, αλλά οι χημικές ουσίες παραμένουν στις επιφάνειες με τις οποίες έρχονται σε επαφή, δεν έχουν αντίδοτο και μπορούν να ξαναμολύνουν. Αν οι ενοχλήσεις δεν υποχωρούν ή επιδεινώνονται, παρά την απομάκρυνση από το σημείο της έκθεσης -ιδιαίτερα αν νιώθει κανείς δύσπνοια ή αρρυθμίες- απαραίτητη είναι η μετάβαση στο κοντινότερο εφημερεύον νοσοκομείο και η αναζήτηση ιατρικής βοήθειας.

Τοξικολογικά δεδομένα

Στρατιωτικά πειράματα με εθελοντές έδειξαν ότι πράγματι τα συμπτώματα παρέρχονται γρήγορα μετά την απομάκρυνση από τον παράγοντα. Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε και η Αναφορά Himsworth που παραγγέλθηκε από το Βρετανικό Υπουργείο Εσωτερικών για να εξετάσει τις επιπτώσεις της χρήσης του CS στη Βόρεια Ιρλανδία το 1969.

Συγκεκριμένα, το τελευταίο αναφέρει χαρακτηριστικά ότι, αν και είναι δυνατόν να προκληθεί θάνατος από πνευμονικό οίδημα, κάτι τέτοιο θα απαιτούσε την έκθεση σε συγκεντρώσεις εκατοντάδες φορές υψηλότερες από αυτές που είναι ανεκτές σε έναν φυσιολογικό άνθρωπο.

Τοξικολογικές μελέτες σε πειραματόζωα έχουν οδηγήσει στην εκτίμηση ότι συγκεντρώσεις μεταξύ 25.000 και 150.000 mg/m3 το λεπτό θα ήταν θανατηφόρες για το 50% των ενηλίκων που θα εκτίθονταν σε αυτές. Στο επίκεντρο του νέφους που σχηματίζεται με την έκρηξη χειροβομβίδας δακρυγόνου η συγκέντρωση είναι 2.000-5.000 mg/m3.

Ωστόσο, η έκρηξη πολλαπλών χειροβομβίδων εντός της ίδιας περιοχής ή κλειστού χώρου οδηγεί σε πολύ υψηλότερες συγκεντρώσεις. Υπό τέτοιες συνθήκες έχουν περιγραφεί περιστατικά χημικής πνευμονίτιδας και θανάτου από πνευμονικό οίδημα. Παρόμοιες συγκεντρώσεις μπορούν να προκαλέσουν επίσης καρδιακή ανεπάρκεια και ηπατοκυτταρικές βλάβες.

Η κατάποση αυτών των ουσιών έδειξε την ικανότητά τους να προκαλέσουν βαριά γαστρεντερίτιδα αλλά και διάτρηση σε πειραματόζωα. Παράλληλα, έδειξε ότι το CS μεταβολίζεται προς κυάνιο σε περιφερικούς ιστούς, χωρίς να είναι σαφείς οι επιπτώσεις αυτού το ευρήματος στον άνθρωπο.

Αυτό που έχει αποδειχθεί σε πειραματόζωα και ανθρώπους είναι η δυνατότητα πρόκλησης εγκαυμάτων και η ευαισθητοποίηση του δέρματος προς πρόκληση δερματίτιδας εξ επαφής.

Μελέτες του Εθνικού Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Επιστημών Υγείας των Η.Π.Α. κατέδειξαν την ικανότητα του CS να προκαλεί μεταλλάξεις στο DNA. Παρότι υπάρχουν ενδείξεις ότι θα μπορούσε να έχει καρκινογόνο δράση σε ζώα, κάτι τέτοιο παραμένει αβέβαιο και απαιτείται περαιτέρω έρευνα.

Ειδικά ως προς το CN, είναι αναμφισβήτητα πιο τοξικό από το CS καθώς είναι πιο πιθανό να προκαλέσει μόνιμες βλάβες στον κερατοειδή χιτώνα του οφθαλμού και να προκαλέσει αλλεργική και εξ επαφής δερματίτιδα. Επίσης, η μέγιστη ασφαλής δόση είναι πολύ χαμηλότερη από αυτή του CF. Εξακολουθεί να παράγεται αλλά η χρήση του έχει περιοριστεί σημαντικά (αναφέρεται χρήση του στη Λωρίδα της Γάζας).

Νομικό Πλαίσιο.

Με τον ν. 2254/94 κυρώθηκε από τη χώρα μας η σύμβαση για την απαγόρευση της ανάπτυξης, παραγωγής, αποθήκευσης και χρήσης χημικών όπλων- και καταστροφής αυτών. Η συγκεκριμένη σύμβαση αφορά τον έλεγχο των χημικών όπλων που προορίζονται για πολεμική χρήση -και μόνο αυτών. Αντίθετα, οι «σκοποί διατηρήσεως της δημοσίας τάξεως, συμπεριλαμβανομένης και της καταστολής στάσης στο εσωτερικό του Κράτους» θεωρούνται ως «σκοποί που δεν απαγορεύονται από την παρούσα σύμβαση» (άρθρ.2§9) και προβλέπεται ρητά ότι «έκαστο συμβαλλόμενο κράτος θα έχει το δικαίωμα όπως αναπτύσσει, παράγει, άλλως αποκτά, διατηρεί, μεταφέρει και χρησιμοποιεί δηλητηριώδη/τοξικά χημικά προϊόντα» για τέτοιου είδους χρήσεις (άρθρ.6§1). Και ενώ χημικά όπλα που «προορίζονται για σκοπούς οι οποίοι απαγορεύονται από την παρούσα Σύμβαση» (δηλ. πολεμικούς), «αποτελούν αντικείμενο μέτρων επαληθεύσεως» από τη διεθνή κοινότητα (βλ. Ιράκ)

, για τα δακρυγόνα, ως «μέσα καταστολής στάσης», αρκεί μια απλή δήλωση της ύπαρξής τους (άρθρ. 3§1ε).

* Η θέση της αστυνομίας:

- η γενικευμένη χρήση των δακρυγόνων στις δυτικές χώρες ("όλες οι αστυνομικές δυνάμεις των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης αλλά και των ΗΠΑ χρησιμοποιούν εδώ και χρόνια την δραστική αυτή ουσία CS ως το ηπιότερο μέσο, όταν απαιτείται διάλυση συγκεντρωμένου πλήθους") και η τήρηση των προβλεπόμενων προδιαγραφών από τους κατασκευαστές

- η χαμηλή περιεκτικότητα των δακρυγόνων αερίων σε CS ("σε ελάχιστη συγκέντρωση, πολύ κάτω του 56,3 mg/m3, που θεωρείται αβλαβής") και η, ως εκ τούτου, απουσία οποιουδήποτε κινδύνου: "Κατόπιν τούτων καθίσταται σαφές ότι δεν υπάρχουν βλαβερές συνέπειες στις ανωτέρω συγκεντρώσεις δραστικής ουσίας πέραν αυτής του συμπτώματος της δακρύρροιας, με πλήρη ανάληψη εντός δέκα ( 10) λεπτών από την έκθεση".

* Συνδικαλιστές της αστυνομίας : "Πολλοί συνάδελφοι παραπονούνται πως αντιμετωπίζουν προβλήματα με αυτές τις ουσίες. Αν οι μάσκες έχουν παλιά φίλτρα, επιτρέπουν την εισαγωγή αερίου. Και στο δέρμα δημιουργεί φαγούρα και αν τρίψεις το μάτι σου...

Ακόμα και μέσα στα λεωφορεία μετακίνησης των Δυνάμεων, σχεδόν πάντα υπάρχει κάποια διαρροή από τα κουτιά στα οποία φυλάσσονται αυτά τα χημικά. Αντιμετωπίζουμε πρόβλημα μέσα στις κλούβες. Ο αέρας μυρίζει πολλές φορές από τις ουσίες.

Και δεν έχουμε δει ποτέ γνωμάτευση του Γενικού Χημείου του Κράτους ή κάποιας άλλης αρμόδιας υπηρεσίας που να λέει καθαρά και ξάστερα πως δεν υπάρχει πρόβλημα. Φυσικά, τις όποιες βλάβες επιφέρουν δε θα τις επιφέρουν μονάχα στους διαδηλωτές αλλά και σ' αυτούς που κάνουν τη χρήση. Κι ίσως αυτοί οι τελευταίοι να το δέχονται και σε μεγαλύτερη ένταση, γιατί η επαφή τους μ' αυτή την ουσία είναι συνεχόμενη..."

(ο τότε γενικός γραμματέας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Αστυνομικών Υπαλλήλων, στον «ΙΟ» της κυρ.Ελευθεροτυπίας, το 1998)

* Οδηγίες χρήσης: Ο καθηγητής Κλίμερ του πανεπιστημίου της Βόννης σε σχετική μελέτη του, σημειώνει":

1. Να μην ψεκάζετε κοντύτερα από 3-4 μέτρα, αναλόγως τη συσκευή, διότι αλλιώς μπορεί να προκληθεί σοβαρή βλάβη των οφθαλμών και του δέρματος.

2. Ποτέ να μην ψεκάζετε απευθείας το πρόσωπο του διαδηλωτή, διότι αυτό θα οδηγήσει οπωσδήποτε σε βαριά βλάβη των ιστών του οφθαλμού.

3. Ο χρόνος ψεκασμού να είναι ελάχιστος. Ο ψεκασμός ατόμων που διαλύονται δεν είναι μόνο απάνθρωπος, αλλά οδηγεί και σε βλάβες της υγείας των διαδηλωτών.

4. Επιτρέπεται ο ψεκασμός μόνο ατόμων που έχουν τις αισθήσεις τους και είναι υγιή.
Δεν επιτρέπεται ψεκασμός σε κλειστούς χώρους."

"Μόνο κάτω απ' αυτές τις προϋποθέσεις μπορεί κανείς να κρατήσει σε χαμηλό σημείο τους κινδύνους βλάβης της υγείας από τη χρήση των αστυνομικών αυτών συσκευών και να συγκατατεθεί στην εφαρμογή αυτών των μεθόδων."

Δυστυχώς στην Ελλάδα και την ΕΛ.ΑΣ. κουμάντο κάνουν κάποιοι συνδυκαλιστές, που όπως και οι ψηφοφόροι τους στο Σώμα (κυρίως από το στρατόπεδο των ΜΑΤ), απεχθάνονται τους καθηγητές;

Η επίσημη γραμμή

Το ζήτημα έφερε στη Βουλή, με αφορμή τον καταιγισμό «δακρυγόνων» που δέχθηκε το αντιπολεμικό συλλαλητήριο της 21ης Μαρτίου, ο βουλευτής του ΣΥΝ Φ. Κουβέλης. Στην απάντησή του (18.4.03), ο υπουργός Δημόσιας Τάξης Μ. Χρυσοχοΐδης καλύπτει πλήρως τη χρήση χημικών ουσιών από μέρους των υφισταμένων του -όχι μόνο σε σχέση με το συγκεκριμένο περιστατικό, αλλά και γενικότερα:

«Σε απάντηση της ανωτέρω ερώτησης που κατέθεσε ο βουλευτής κ. Φ. Κουβέλης», διαβάζουμε, «σας γνωρίζουμε ότι τα δακρυγόνα που χρησιμοποιούνται από τις Υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας περιέχουν τη δακρυγόνο ουσία CS, σε ελάχιστη συγκέντρωση πολύ κάτω του 56,3 mg/m3, η οποία δεν προκαλεί θανάτους ή μόνιμες βλάβες στην υγεία, παρά μόνο πρόσκαιρο ερεθισμό των βλεννογόνων με άφθονα δάκρυα, ακούσιο κλείσιμο των βλεφάρων, καταρροή ρινός, σιελόρροια και κνησμό δέρματος, καθώς και έντονη τάση φυγής, συμπτώματα τα οποία γίνονται ηπιότερα μετά την παρέλευση 10-15 λεπτών (εφόσον το άτομο απομακρυνθεί από το χώρο χρήσης των δακρυγόνων) και εξαφανίζονται όταν το άτομο πλυθεί με νερό.


»Η προαναφερόμενη ουσία, η οποία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τους Αγγλους το 1961 (ξέχασε να πει ότι χρησιμοποιήθηκε στην Κύπρο για Πρώτη φορά..!!!), σήμερα χρησιμοποιείται από τις Αστυνομίες όλων των ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και παγκοσμίως θεωρείται το πλέον αβλαβές, ακίνδυνο και ήπιο μέσο για την αποκατάσταση της τάξης, με το μικρότερο κόστος σε τραυματισμούς και ζωές.

»Πέραν τούτων σας πληροφορούμε ότι με τον ν. 2254/94 κυρώθηκε από τη χώρα μας η από 13-1-1991 υπογραφείσα στο Παρίσι σύμβαση για την απαγόρευση της ανάπτυξης, παραγωγής, αποθήκευσης και χρήσης χημικών όπλων και καταστροφής αυτών. Στον πίνακα της Σύμβασης με τις απαγορευμένες χημικές ουσίες δεν περιλαμβάνονται χημικές ουσίες που χρησιμοποιεί η Ελληνική Αστυνομία.

»Επίσης πρέπει να επισημανθεί ότι από το Επίσημο Φύλλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκύπτει ότι η χημική ουσία CS δεν έχει διαβαθμιστεί ως επικίνδυνη ουσία μέσα στα πλαίσια της κατευθυντήριας οδηγίας 67/348/CE.E.

»Κατά το αντιπολεμικό συλλαλητήριο της 21-3-2003, η αστυνομική δύναμη, προκειμένου να αντιμετωπίσει επιθέσεις που πραγματοποίησαν διαδηλωτές εναντίον της με βόμβες μολότωφ, ξύλα, πέτρες, κομμάτια από μάρμαρο, δοχεία μπογιάς κ.λπ. κατά μήκος της λεωφόρου Βασ. Σοφίας, αφού προηγουμένως χρησιμοποίησε ηπιότερα μέσα, έκανε, με διαταγή του Κέντρου Επιχειρήσεων της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Αττικής, λελογισμένη χρήση χειροβομβίδων Νο 514 CS και Νο 519 CS.

Τα χημικά αυτά μέσα περιέχουν την προαναφερόμενη ουσία CS, αλλά την εκτονώνουν με διαφορετικό τρόπο (με μορφή σκόνης η χειροβομβίδα Νο 514 και με μορφή νέφους η Νο 519). Πέραν αυτών πρέπει να επισημανθεί ότι η επίδραση των χειροβομβίδων αυτών είναι τοπική, αλλά τη συγκεκριμένη ημέρα η ατμόσφαιρα επιβαρύνθηκε εξαιτίας καπνογόνων που έριξαν οι διαδηλωτές, αλλά και της φωτιάς που άναψαν σε περίπτερο του ΟΑΣ».

Παρόμοια υπήρξε η αντίδραση και του τότε υφυπουργού Μαλέσιου, σε ανάλογη ερώτηση του Παν. Λαφαζάνη («Ε» 11.4.03).

Η πραγματικότητα

Φυσικά, σε περίπτωση πολέμου τα «δακρυγόνα», όπως και γενικά τα όπλα Χημικού Πολέμου, παραμένουν απαγορευμένα όπλα. Μας το θυμίζει όχι μόνο το σχετικό εγχειρίδιο του αμερικανικού στρατού, που παραθέτει και τις «εξαιρέσεις» που θέσπισαν οι ΗΠΑ για τον εαυτό τους (U.S. Army Medical Department «Medical aspects of chemical and biological warfare», Ουάσιγκτον 1997, σ. 308) αλλά και η πρόσφατη φιλολογία σχετικά με την ενδεχόμενη χρήση τέτοιων αερίων από τους εισβολείς στο Ιράκ («Ε» 7.2.03).

Εξίσου προβληματική είναι η «ιστορική» επιχειρηματολογία του υπουργού. Μας πληροφορεί ότι το CS «χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τους Άγγλους το 1961». Δεν διευκρινίζει ότι αυτή η χρήση περιοριζόταν στις αποικίες, εναντίον των εξεγερμένων ιθαγενών, μα και των Κυπρίων Αγωνιστών. Η εισαγωγή του CS στο οπλοστάσιο της μητροπολιτικής βρετανικής αστυνομίας, τη δεκαετία του '80, συνάντησε φοβερές επιφυλάξεις από τα ίδια τα στελέχη της Σκότλαντ Γιαρντ. Το αποδέχτηκαν τελικά μόνο σαν «όπλο ύστατης ανάγκης», εφόσον «απειλούνται σοβαρά ανθρώπινες ζωές ή περιουσίες» (Gerry Northam «Shooting in the dark», Λονδίνο 1988, σ. 62).

Πόσο «ακίνδυνα»;

Ας έρθουμε, όμως, στην ουσία! την επικινδυνότητα των χημικών όπλων που χρησιμοποιούν αφειδώς τα ΜΑΤ (όπως, και οι περισσότερες αστυνομίες της υφηλίου). Δυστυχώς για τους απολογητές αυτών των ουσιών, υπάρχει μια αρκετά εκτενής διεθνής βιβλιογραφία που διαψεύδει παταγωδώς κάθε καθησυχαστικό ισχυρισμό.

Ο υπουργός Δημ. Τάξης μας βεβαιώνει λ.χ. ότι το CS «δεν προκαλεί θανάτους ή μόνιμες βλάβες στην υγεία». Τον διαψεύδουν τα προαναφερθέντα αποτελέσματα της πολεμικής χρήσης του ίδιου αερίου από τον αμερικανικό στρατό στο Βιετνάμ (τουλάχιστον 689 νεκροί, πιστοποιημένοι από το Διεθνές Δικαστήριο Ράσελ) και κυρίως οι επιπτώσεις της χρησιμοποίησής του από τους Ισραηλινούς στην Παλαιστίνη: 63 νεκροί μέσα στο πρώτο οκτάμηνο της Ιντιφάντα, στην πλειονότητα παιδιά κι ηλικιωμένοι, εξαιτίας της «υπερβολικής» εισπνοής CS (Ben Alofs, «More than tear gas», Αμστερνταμ 1988, σ. 56-8).

Αν όλα αυτά φαντάζουν εξωτικά, υπάρχει και κοντινότερη εμπειρία. Το Πάσχα του 1986, ένας 38χρονος ασθματικός αντιπυρηνικός διαδηλωτής πέθανε στο Μπρόκντορφ της (τότε Δυτικής) Γερμανίας από εισπνοή CS.

Δέκα χρόνια αργότερα, ένα ψέκασμα με «φυσούνα» σκότωσε τον 29χρονο Ιμπραήμ Σέι στη Βρετανία.

Οσο για την Ελλάδα, δύο από τους νεκρούς του Πολυτεχνείου το 1973 (ο δικηγόρος Σπύρος Κοντομνάρης κι ο ιδιωτικός υπάλληλος Δημήτριος Παπαϊωάννου) έφεραν ως επίσημη αιτία θανάτου την εισπνοή υπερβολικής ποσότητας δακρυγόνων CN και CS.

Η διαβεβαίωση πάλι του κ. Χρυσοχοΐδη, ότι τα συμπτώματα του CS «γίνονται ηπιότερα μετά την παρέλευση 10-15 λεπτών (εφόσον το άτομο απομακρυνθεί από το χώρο χρήσης των δακρυγόνων)», παραλείπει εύσχημα το ερώτημα τι ακριβώς συμβαίνει με τις περιοχές που δέχθηκαν το χημικό βομβαρδισμό. Αυτό, το εξηγούν δυο ντοκουμέντα υπεράνω πάσης υποψίας:

*Πρόσφατη έκθεση του υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ διαπιστώνει πως «η μικροσωματιδιακή φύση του CS καταλήγει σε διατήρηση της ουσίας και ως εκ τούτου μπορεί να καταστήσει προβληματικό τον καθαρισμό από τη μόλυνση, ειδικά όταν πρόκειται για κλειστούς ή περιορισμένους χώρους» (U.S. Department of Justice «Evaluation of pepper spray», Φεβρ. 1997, σ. 2).

*Το επίσημο εγχειρίδιο των βρετανικών ΜΑΤ τονίζει ότι «πυκνή χρήση του CS μπορεί να μολύνει μια αστική περιοχή για περιόδους που κυμαίνονται από λεπτά μέχρι μήνες» (Northam, όπ. π., σ. 113).

Για τις γενικότερες επιπτώσεις του CS στην υγεία των ανθρώπων (διαδηλωτών, αστυνομικών και περιοίκων), αποκαλυπτική είναι μια πολυσέλιδη έκθεση που συντάχθηκε το 2000 για λογαριασμό του Ευρωκοινοβουλίου, σχετικά με τη σύγχρονη τεχνολογία καταστολής διαδηλώσεων. Παραθέτουμε ολόκληρο το σχετικό απόσπασμα:

«Σε υψηλά επίπεδα έκθεσης, τοξικολογικές μελέτες σχετικές με την εισπνοή δείχνουν ότι το CS μπορεί να προκαλέσει χημική πνευμονία και θανατηφόρο πνευμονικό οίδημα (Τα θύματα πεθαίνουν πνιγμένα στα ίδια τους τα πνευμονικά υγρά). Η έκθεση στο CS μπορεί επίσης να οδηγήσει σε δυσλειτουργία των αεροφόρων οδών.

Μελέτες στοματικής τοξικολογίας επισημαίνουν την ευκολία με την οποία το CS προκαλεί σοβαρή διατρητική γραστρεντερίτιδα. Το CS είναι ένα πρωτοπαθές ερεθιστικό του δέρματος και κάποια άτομα μπορούν να αναπτύξουν δερματίτιδα εξ επαφής ακόμη και μετά από μια φαινομενικά μη προβληματική αρχική έκθεση, ενώ αρκετές ώρες αργότερα μπορεί να προκύψει σοβαρό φουσκάλιασμα.

Εκθεση ακόμη και σε χαμηλή συγκέντρωση CS ανεβάζει την πίεση της κυκλοφορίας και υπάρχει ιδιαίτερος κίνδυνος βλάβης στην υγεία οποιουδήποτε είναι άνω των 30 ετών, βρίσκεται σε υπερένταση ή έχει μη εντοπισμένο ανεύρυσμα. Σε υψηλότερα επίπεδα, το CS έχει συσχετιστεί με καρδιακή ανεπάρκεια, ζημιά στο συκώτι και θάνατο. CS από βομβίδες έχει επίσης προκαλέσει οξέα μαζικά χημικά εγκαύματα.

Εκθεση του Ευρωκοινοβουλίου

Εργαστηριακά πειράματα έχουν δείξει ότι το CS προκαλεί διατάραξη των χρωμοσωμάτων (clastrogenic) και γενετική μετάλλαξη (mutagenic). Αλλες έρευνες έχουν δείξει ότι το CS προκαλεί αύξηση του αριθμού των ανώμαλων χρωμοσωμάτων.

Οι κίνδυνοι σωρευτικής έκθεσης αυξάνονται εξαιτίας του εθισμού στο CS. Μια στρατιωτική μελέτη για τις δυνατότητες καρκινογένεσης από το CS δεν κατέληξε πουθενά, παρατήρησε όμως ότι η παρατεταμένη έκθεση σε πολύ χαμηλή συγκέντρωση CS είναι περισσότερο ανησυχητική και θα πρέπει να μελετηθεί περαιτέρω.

Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα ασφαλείας για τους αστυνομικούς που ενδέχεται να εκτίθενται τακτικά σε διασταυρούμενη μόλυνση όταν κάνουν χρήση CS, αφού πρόκειται για ουσία ιδιαίτερα ανθεκτική. Τα CS1 και CS2 διατηρούνται ακόμη περισσότερο και συνεπώς συνιστούν περιβαλλοντικό ρίσκο όσον αφορά τη δυνατότητα καθαρισμού του χώρου στον οποίο χρησιμοποιήθηκαν» (European Parliament, «Crowd control technologies», Λουξεμβούργο 2000, σ. 21).

Αντίθετα απ' ό,τι φαντάζεται κανείς διαβάζοντας τις καθησυχαστικές δηλώσεις του κ. Χρυσοχοΐδη, η συζήτηση για την επικινδυνότητα του CS δεν είναι καινούρια. Ξεκίνησε από τη δεκαετία του '60, με Βιετνάμ και Β. Ιρλανδία, και συνεχίστηκε τη δεκαετία του '80 με Ν. Κορέα και Παλαιστίνη.

Καθοριστική υπήρξε η παρέμβαση μιας ομάδας πανεπιστημιακών, με επικεφαλής τον καθηγητή Χάουαρντ Χου του Χάρβαρντ, το 1989 από τις στήλες του επίσημου περιοδικού της Αμερικανικής Ιατρικής Ένωσης. Επισήμαναν, πόσο περιορισμένη είναι η έρευνα γι' αυτή την ευρύτατα χρησιμοποιούμενη ουσία:

Κυάνιο και DDT

«Σχετικά λίγα πράγματα εμφανίζονται στην επίσημη ιατρική βιβλιογραφία σχετικά με την τοξικολογία της. Η επιδημιολογική έρευνα ύστερα από τη χρήση δακρυγόνων, σε πραγματικές συνθήκες πεδίου, υπήρξε σχεδόν ολοκληρωτικά απούσα».

Επί της ουσίας, τα συμπεράσματά τους ταυτίζονται με αυτά της έκθεσης του Ευρωκοινοβουλίου. Επισημαίνουν, επιπλέον, ότι η πιθανότητα η κυανιούχα ρίζα της σύνθεσης του CS να εξελιχθεί σε κυάνιο, μολύνοντας τους ανθρώπινους ιστούς, παραμένει «αντικείμενο διαφωνιών». Ιδιαίτερα ανησυχητικές έκριναν επίσης τις πληροφορίες από την Παλαιστίνη, ότι η χρήση CS «συνδέεται με αύξηση στις αποβολές και γεννήσεις νεκρών παιδιών».

Μια άλλη λεπτομέρεια αφορά την αθροιστική ιδιότητα του CS (ως χλωροπαράγωγου του βενζολίου). Οι ποσότητες, με άλλα λόγια, του δηλητηρίου που δέχεται ο οργανισμός μας διατηρούνται στο χρόνο και προστίθενται η μία στην άλλη, με ανυπολόγιστες επιπτώσεις. Πρόκειται για το ίδιο ακριβώς πρόβλημα που οδήγησε στην απαγόρευση του (συγγενούς και δραστικότατου) φυτοφαρμάκου DDT.

Τελικό συμπέρασμα: «Η πιθανότητα μακροχρόνιων συνεπειών στην υγεία, όπως σχηματισμός όγκων, επιπτώσεις στην αναπαραγωγή κι αναπνευστικές ασθένειες, είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, ενόψει της πολλαπλής έκθεσης που υφίστανται εξίσου διαδηλωτές και μη-διαδηλωτές».

Έκτοτε, η επιστημονική συζήτηση προχώρησε αρκετά. Τυπικό δείγμα η δημόσια ανταλλαγή απόψεων στη Βρετανία, μέσα από τις στήλες του περιοδικού «British Medicine Journal» (2000), σχετικά με την επικινδυνότητα της «φυσούνας». Του εκτοξευτήρα, δηλαδή, που αποτελεί μόνιμο εξοπλισμό των ΜΑΤ και χρησιμοποιείται πλέον σε κάθε ευκαιρία.

Ο κ. Χρυσοχοΐδης αποφεύγει, βέβαια, διακριτικά κάθε σχετική αναφορά. Κάνει λόγο μονάχα για τις βομβίδες που ρίχνονται από απόσταση. Όσοι όμως έχουν «γνωρίσει» τη «φυσούνα» από κοντά, ξέρουν καλά ότι πρόκειται για πολύ αγριότερη εμπειρία.

Με βάση τα ίδια τα έγγραφα του υπουργείου Δημ. Τάξης, κάθε «φυσούνα» περιέχει 1,1 kgr CS κι αδειάζει τελείως μέσα σε 16 δευτερόλεπτα. Η σχέση αυτών των αριθμών με τον ισχυρισμό του υπουργού, ότι τα δακρυγόνα που δεχόμαστε περιέχουν «ελάχιστη συγκέντρωση πολύ κάτω του 56,3 mg/m3» (που προφανώς θεωρείται το όριο επικινδυνότητας), είναι ζήτημα απλού μαθηματικού υπολογισμού, απ' αυτούς που μαθαίναμε στο Δημοτικό.

Από τη συζήτηση στη Βρετανία μαθαίνουμε, ότι ένα πρόσθετο πρόβλημα της «φυσούνας» συνιστά η χρήση της ουσίας ΜΙΒΚ ως διαλύτη του CS. Οι επιπτώσεις του νέου μείγματος στον οργανισμό δεν έχουν μελετηθεί καθόλου. Η αμηχανία των επιστημόνων αποτυπώνεται στις λύσεις που προτείνουν για την αντιμετώπισή του: κάποιοι εμμένουν στο πλύσιμο με νερό (την «παραδοσιακή» συνταγή αντιμετώπισης του CS), ενώ άλλοι θεωρούν ότι μάλλον επιδεινώνει την κατάσταση.

Τα βρετανικά ΜΑΤ

Η απάντηση του κ. Χρυσοχοΐδη περιέχει, ωστόσο, ένα σημείο που αγγίζει τα όρια του ανέκδοτου. Αναφερόμαστε στον ισχυρισμό ότι, για την «επιβάρυνση της ατμόσφαιρας» στην πορεία της 21.3.03, σε έκταση κάμποσων χιλιομέτρων, φταίνε τα ...καπνογόνα των διαδηλωτών κι ο μεμονωμένος εμπρησμός κάποιου περίπτερου του ΟΑΣ.

Πέρα από το γεγονός ότι η φωτιά αποτελεί το πιο αποτελεσματικό μέσο για τον καθαρισμό της ατμόσφαιρας από τα χημικά της αστυνομίας κι όχι το αντίθετο (λεπτομέρεια αυτονόητη για όποιον έχει ζήσει έστω και μια φορά παρόμοιες καταστάσεις), την καλύτερη απάντηση στον υπουργό δίνει το εγχειρίδιο των βρετανικών ΜΑΤ.

Εκεί διαβάζουμε ότι τα απλά καπνογόνα (αυτά που, υποτίθεται, έκαναν τη ζημιά) παρουσιάζουν, τα εξής προτερήματα -σε σύγκριση, με το CS:

Έχουν ως αποτέλεσμα ελάχιστη μόλυνση κι ενόχληση για τους κατοίκους και για περιοχές με σχολεία, νοσοκομεία, κ.λπ.

Ο καπνός διαλύεται γρήγορα, ενώ χημικές ουσίες όπως το CS κατακάθονται και μολύνουν την περιοχή.

Είναι σχετικά φθηνά και μη τοξικά» (Northam, όπ. π., σ. 105).

Προφανώς, τα «αβλαβή, ακίνδυνα και ήπια» αέρια του κ. Χρυσοχοΐδη κάνουν ακριβώς το αντίθετο.

Η «φυσούνα» και τα πειραματόζωα


Η δημόσια συζήτηση στη Βρετανία για τις επιπτώσεις των «δακρυγόνων» στον ανθρώπινο οργανισμό είναι από πολλές απόψεις πρωτοπόρα.

Το 1969 οι αντιδράσεις για την αθρόα χρήση CS στη Β. Ιρλανδία οδήγησαν στην πρώτη επίσημη έρευνα πάνω στο θέμα. Η ειδική ερευνητική επιτροπή του υπουργείου Εσωτερικών (Επιτροπή Χίμσγουερθ) είχε παραδεχθεί, τότε, ότι «η έκθεση σε CS μπορεί να έχει θανατηφόρα αποτελέσματα, κυρίως με τη μορφή τοξικής βλάβης στους πνεύμονες, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε πνευμονικό οίδημα». Θεώρησε, όμως, ότι «ένα τέτοιο συμβάν μπορεί να επέλθει μονάχα σε συγκέντρωση εκατοντάδες φορές μεγαλύτερη απ' ό,τι η δόση έκθεσης που προκαλεί ανυπόφορα συμπτώματα».

Τελικό συμπέρασμα ήταν ότι ο μέσος διαδηλωτής θα έσπευδε να απομακρυνθεί από το χώρο ρίψης των δακρυγόνων πολύ πριν η πυκνότητα των τελευταίων καταστεί επικίνδυνη για την υγεία ή τη ζωή του.

Στις μέρες μας η συζήτηση έχει ζωντανέψει ξανά, αυτή τη φορά με αφορμή την εισαγωγή ενός νέου όπλου που «αξιοποιεί» δραστικότερα το CS. Ο λόγος για τη γνωστή στα καθ' ημάς «φυσούνα», που φαίνεται πως αποτελεί το αγαπημένο εργαλείο της ΕΛ.ΑΣ.
Η «πειραματική» εισαγωγή της σε μονάδες της Αγγλίας, το Μάρτιο του 1996, σημαδεύτηκε από το θάνατο ενός 29χρονου μετανάστη ύστερα από «υπερβολικό» (για τις αντοχές του) ψέκασμα.

Το 1998, κύριο άρθρο του έγκυρου ιατρικού περιοδικού «Lancet» ζήτησε επίσημα την απαγόρευσή της.

Η απάντηση των αρχών ήρθε το Σεπτέμβριο του 1999, με τη δημοσίευση μιας 17σέλιδης έκθεσης του βρετανικού υπουργείου Υγείας.
Παρά τους καθησυχαστικούς τόνους που χρησιμοποιούν, οι συντάκτες της δεν αποφεύγουν ωστόσο να επισημάνουν τα όρια των διαπιστώσεών τους.

Ιδιαίτερα τονίζουν την απουσία οποιασδήποτε μελέτης σχετικά με τις επιπτώσεις όχι του CS αυτού καθεαυτού αλλά του μείγματος CS και της ουσίας ΜΙΒΚ που χρησιμοποιείται στις «φυσούνες». Οι διατυπώσεις αυτής της «καθησυχαστικής» -υποτίθεται- επίσημης μελέτης είναι αποκαλυπτικές:

*«Η επιτροπή επισήμανε τη σπανιότητα δεδομένων όσον αφορά το συνδυασμό CS διαλυμένου σε ΜΙΒΚ. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα για το μεταβολισμό, την φαρμακοκινητική, την οξεία τοξικότητα ή την πρόκληση ερεθισμού του δέρματος από το CS όταν το ΜΙΒΚ χρησιμοποιείται σαν διαλύτης» (§43).

*«Τα συμπεράσματα της επιτροπής όσον αφορά τις επιπτώσεις του ψεκάσματος με CS βασίστηκαν στη μελέτη των δεδομένων τοξικότητας του CS και του ΜΙΒΚ. Οπως επισημάνθηκε και νωρίτερα, υπάρχουν πάρα πολύ λίγες πληροφορίες για το σύνθετο προϊόν» (§49).

*«Πρέπει να επισημανθεί ότι δεν υπήρχε διαθέσιμη συνολική μελέτη των επιπτώσεων του CS πάνω σε ανθρώπους, ούτε υπήρξε συστηματική ιατρική παρακολούθηση ατόμων που ψεκάστηκαν με CS».

Ως εκ τούτου, «η επιτροπή ανησυχεί όσον αφορά την έκθεση ευαίσθητων ομάδων σε ψεκασμό με CS. Τέτοιες ομάδες είναι: άτομα με βρογχικό άσθμα ή χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και άτομα που πάσχουν από υπέρταση ή άλλες καρδιαγγειακές παθήσεις, εξαιτίας των προσωρινών επιπτώσεων του CS στην αύξηση της πίεσης του αίματος.
Δεν στάθηκε δυνατό, με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα, να αποφανθούμε αν άτομα που παίρνουν νευροληπτική φαρμακευτική αγωγή ενδέχεται να είναι περισσότερο ευαίσθητα στα αποτελέσματα του ψεκασμού με CS» (§50).

Αρκετά διαφορετικά πράγματα, δηλαδή, από τις καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις του κ. Χρυσοχοΐδη, ότι τα ανθρώπινα πειραματόζωα που φλιτάρει σαν τις κατσαρίδες η ΕΛ.ΑΣ. ουδόλως κινδυνεύουν...

Διεθνή Δεδομένα:

Το Δελτίο Δεδομένων Ασφαλείας (ΔΔΑ) της ουσίας CS εντοπίστηκε στη βάση δεδομένων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Εργαστήριο Φυσικής και Θεωρητικής Χημείας, ενημερωμένη στις 17.03.2005. Στο συγκεκριμένο ΔΔΑ τα τοξικολογικά στοιχεία που αναφέρονται είναι: επιβλαβές όταν εισπνέεται ή σε περίπτωση κατάποσης.

Πιθανόν να είναι επιβλαβές σε επαφή με το δέρμα. Προκαλεί σοβαρό ερεθισμό στους οφθαλμούς. Η συγκέντρωση την οποία μπορεί να ανεχθεί ένας άνθρωπος για χρόνο 10 min είναι 4-7 mg/m3.

Υπάρχει εκτενής επιστημονική βιβλιογραφία για την ουσία CS. Παραθέτουμε ορισμένα από τα στοιχεία που βρέθηκαν για την τοξικότητά του:

- Στο φύλλο πληροφοριών χημικής ασφάλειας που διαθέτει το Εθνικό Ινστιτούτο Έρευνας και Ασφάλειας της Γαλλίας, αναφέρεται ότι τα συμπτώματα σε περίπτωση οξείας τοξικότητας είναι: ερεθισμός του δέρματος, των οφθαλμών και της αναπνευστικής οδού, πεπτικές διαταραχές, πονοκέφαλος, πιθανή αλλεργική αντίδραση, δερματικά εγκαύματα. Σε περίπτωση χρόνιας τοξικότητας αναφέρονται: καρκινογόνο, έλκη στο δέρμα και στο ρινικό διάφραγμα, νεφρικές βλάβες (κατόπιν κατάποσης). Το όριο έκθεσης στη Γαλλία είναι 0,4 mg/m3.

-Στα πλαίσια του προγράμματος STOA (Scientific and Technological Options Assessment, Αξιολόγηση επιστημονικών και τεχνικών επιλογών) έχει δημοσιευθεί εμπεριστατωμένη μελέτη με τίτλο «τεχνολογίες για τον έλεγχο του πλήθους» η οποία περιλαμβάνει μεταξύ άλλων και βιβλιογραφικά δεδομένα για τις επιπτώσεις στην υγεία από τις ουσίες που χρησιμοποιούνται ως μέσα καταστολής στάσης. Σημειώνεται ότι η μελέτη αυτή είναι κείμενο εργασίας της «ομάδας STOA» και δεν αποτελεί επίσημη έκδοση της STOA, όπως επίσης δεν αντιπροσωπεύει απαραιτήτως τις απόψεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

-Το τμήμα του κειμένου που αφορά θέματα υγείας για το CS αναφέρει: «Υπάρχει εκτεταμένη επιστημονική βιβλιογραφία για το CS, μάλιστα αναφέρεται σε πρόσφατη έρευνα ότι βρέθηκαν115.107 άρθρα. Μόνον οι πιο σημαντικές απόψεις θααναφερθούν εδώ. Οι υπέρμαχοι του CS ισχυρίζονται ότι είναι αδύνατη η έκθεση ανθρώπων σε υψηλές συγκεντρώσεις καθόσον αυτοί δεν παραμένουν σε Χώρους όπου υπάρχει ο παράγοντας αυτός.

-Συγγραφείς με κριτική αντίληψη σημειώνουν την έλλειψη επιδημιολογικής έρευνας για την χρήση της ουσίας σε πραγματικές συνθήκες. Τοξικολογικές μελέτες(μέσω εισπνοής) δείχνουν ότι η έκθεση σε υψηλότερες συγκεντρώσεις CS προκαλεί πνευμονίτιδα και οίδημα στους πνεύμονες που αποβαίνει μοιραίο.

-Έκθεση στο CS μπορεί επίσης να επιφέρει ενεργό δυσλειτουργία των αεραγωγών…. Το CS πρωτίστως είναι ερεθιστικό για το δέρμα και μερικά άτομα είναι δυνατόν, ακόμη και μετά από μία αρχικά φαινομενικά αθώα επαφή, να πάθουν δερματίτιδα λόγω επαφής, και αρκετές ώρες αργότερα μπορεί να βγάλουν φουσκάλες.

-Έκθεση ακόμη και σε μικρή συγκέντρωση CS προκαλεί αύξηση της πίεσης και υπάρχει κίνδυνος για βλάβες στην υγεία σε άτομαάνωτων30 ετών τα οποία υφίστανται φυσική καταπόνηση ή έχουν κρυφό ανεύρυσμα. Σε υψηλότερες συγκεντρώσεις το CS έχει συσχετισθεί με καρδιακή ανακοπή, βλάβη του ήπατοςκαι θάνατο.

Πειράματα in vitro έχουν δείξει ότι το CS είναι κλαστογόνο (πχ. Προκαλεί διάρρηξη των χρωμοσωμάτων) και μεταλλαξιγόνο (πχ. προκαλεί μη κληρονομούμενες γενετικές μεταβολές στους οργανισμούς). Άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι το CS αυξάνει τον αριθμό των χρωμοσωμικών ανωμαλιών.

Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος από την επαναλαμβανόμενη έκθεση διότι αποκτείται ανοχή στο CS. Στρατιωτική μελέτη για την δυνατότητα πρόκλησης καρκίνου από τοCS δεν κατέληξε σε συμπεράσματα, παρατηρήθηκε όμως ότι η χρόνια έκθεση σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις CS έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον και θα πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω.

Το τελευταίο είναι σημαντικό για την ασφάλεια των αστυνομικών οι οποίοι μπορεί να εκτίθενται συχνά σε τέτοιες ουσίες».

Για να υπολογίσει κάποιος εάν η συγκέντρωση της ουσίας CS στις χειροβομβίδες Νο 514 που χρησιμοποιεί η Ελληνική Αστυνομία είναι επιβλαβής ή όχι, θα πρέπει να γνωρίζει τη συγκέντρωση του CS που ελευθερώνεται στον αέρα την στιγμή της ακαριαίας έκρηξης. Για τη συγκεκριμένη ουσία σε περίπτωση διαρροής δεν έχει προσδιοριστεί «απόσταση εκκένωσης», δηλαδή σε ποια ακτίνα θα πρέπει να εκκενωθεί η περιοχή. . .

Συμπεράσματα

Από τα ανωτέρω μπορεί να συμπεράνει κανείς ότι ενδεχομένως υπό ιδανικές συνθήκες τα δακρυγόνα να είναι σχετικά ασφαλή. Άλλωστε και οι κατασκευαστές τους δίνουν σαφείς οδηγίες για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να χρησιμοποιούνται. Το ερώτημα όμως είναι κατά πόσο είναι εφικτό να τηρούνται αυτές οι οδηγίες υπό πραγματικές συνθήκες πίεσης και ενδεχομένως μάχης.

Ακόμα και σε αυτή την περίπτωση όμως, όταν απελευθερώνονται μέσα σε ένα πλήθος διαδηλωτών, προσβάλλουν αδιάκριτα τους στόχους ασχέτως ηλικίας και πιθανών προβλημάτων υγείας. Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τον κίνδυνο στον οποίο εκτίθεται κάποιος με καρδιολογικά προβλήματα ή βρογχικό άσθμα. Ακόμα και βρέφη έχουν νοσηλευτεί με βαριά χημική πνευμονίτιδα κατόπιν χρήσης δακρυγόνων σε κλειστό χώρο.

Μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι αναπτύσσουν ανθεκτικότητα στα δακρυγόνα μετά από επαναλαμβανόμενη έκθεση. Αυτό ενέχει τον κίνδυνο το άτομο να εκτεθεί πολύ ώρα σε υψηλές συγκεντρώσεις προτού αναγκαστεί να απομακρυνθεί, με πιθανές δυσάρεστες συνέπειες για την υγεία του.

Ένα άλλο ερώτημα είναι για τι ποσοστό των ενοχλημάτων που προκαλούν ευθύνονται τα διάφορα προωθητικά αέρια και διαλύτες που χρησιμοποιούνται.

Τέλος, δεν πρέπει να λησμονείται ότι 80 χώρες ψήφισαν υπέρ της απαγόρευσης των δακρυγόνων το 1969 ως χημικά όπλα στα πλαίσια της συνθήκης της Γενεύης.

Ιδιαίτερη προφύλαξη και τήρηση των κανόνων ασφαλείας, χρειάζεται να λαμβάνουν και οι άνδρες των σωμάτων ασφαλείας που έρχονται σε συνεχή επαφή με τα χημικά. Για εκείνους πρέπει να τονιστεί ότι τα αποτελέσματα και οι κίνδυνοι μπορεί να είναι μεγαλύτεροι, λόγω της χρόνιας έκθεσης.

Αν και υπάρχουν πολλοί προβληματισμοί για το ζήτημα αυτό και στον Ελληνικό και στο Διεθνή χώρο, δεν υπάρχουν μελέτες που να καταδεικνύουν τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα από τη χρόνια έκθεση στις ουσίες αυτές.

Το πρόβλημα παραμένει ίδιο, όπως διατυπώθηκε στο έγκυρο επιστημονικό έντυπο Journal of the American Medical Association το 1989: Είναι απαραίτητη η διενέργεια περισσότερων μελετών ώστε πλέον να εξακριβωθεί η βιολογική επίδραση των δακρυγόνων σε βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη βάση και μάλιστα στις συγκεντρώσεις που χρησιμοποιούνται στην πράξη.

Σύνοψη των Πρώτων Βοηθειών σε περίπτωση έκθεσης:

Μόνο τότε θα μπορέσει να τεκμηριωθεί σε ποιες περιπτώσεις τα πιθανά αποτελέσματα από τη χρήση αυτών των μέσων δικαιολογούν την ανάληψη των όποιων κινδύνους.
Πρώτες Βοήθειες: Το μααλόξ, ένα κοινό φάρμακο για το στομάχι, αντιδρά με το τοξικό χλωρίδιο και το εξουδετερώνει.

Αν εισπνεύσει κάποιος δακρυγόνα, καλό είναι να φυσά τη μύτη του, να ξεπλύνει τα μάτια και το στόμα του με άφθονο νερό. Να Προσπαθήσει να βήξει και να φτύσει και μην καταπίνει.

Τα μάτια ανακουφίζονται επίσης με κολλύριο τεχνητών δακρύων, ή αν τα συμπτώματα είναι πολύ έντονα, με ένα διάλυμα από μισή ποσότητα αντιόξινου για το στομάχι (π.χ. Maalox) και μισή ποσότητα νερού, μέσα σε ένα μπουκάλι με σπρέι, όπως αυτά που χρησιμοποιούνται στο σιδέρωμα.

Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα μπουκαλάκι νερού τύπου "σπορ". Η επαφή του διαλύματος με τα μάτια μπορεί να είναι δυσάρεστη στην αρχή, αλλά ανακουφίζει σημαντικά μέσα σε ελάχιστο χρόνο.

Το δέρμα ανακουφίζεται από διάλυμα μαγειρικής σόδας σε νερό, που επίσης ψεκάζει με τον ίδιο τρόπο που περιγράφεται παραπάνω.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Howard Hu et.al., «Tear gas: harassing agent or toxic chemical weapon?»
(The Journal of the American Medical Association, 4.8.1989). Η πρωτοπόρα μελέτη έξι αμερικανών πανεπιστημιακών, με επικεφαλής τον καθηγητή του Χάρβαρντ Χάουαρντ Χου, γύρω από τους κινδύνους που τα λεγόμενα «δακρυγόνα» (με πρώτο-πρώτο το CS) συνεπάγονται για τη δημόσια υγεία. Κείμενο εξ ολοκλήρου προσπελάσιμο και στο διαδίκτυο (http://www.zarc.com/english/tear_gases/jamateargastoxic.html).

European Parliament, «Crowd Control techniques (An appraisal of technologies for political control)»
(Λουξεμβούργο, Ιούνιος 2000, ΡΕ 168.394/FinSt.). Το τελικό κείμενο πολυσέλιδης μελέτης που διεξήχθη για λογαριασμό του Ευρωκοινοβουλίου, γύρω από τις σύγχρονες μεθόδους καταστολής διαδηλώσεων. Ειδική αναφορά στα χημικά αέρια και λεπτομερής καταγραφή των ζημιών που μπορεί να προκληθούν στον ανθρώπινο οργανισμό από το CS.

U.K. Department of Health, «Statement on 2-Chlorobenzylidene Malonitrile (CS) and CS spray»
(Σεπτέμβριος 1999). Η επίσημη έκθεση του βρετανικού υπουργείου Υγείας, με την οποία επιχειρήθηκε να δικαιολογηθεί η χρήση της «φυσούνας». Αποκαλυπτική η ρητή παραδοχή της απουσίας ουσιαστικής έρευνας πάνω στις επιπτώσεις του μίγματος CS και ΜΙΒΚ που εκτοξεύεται από το συγκεκριμένο όπλο.

«Is CS spray dangerous?»
(British Medicine Journal, τχ. 321, 1.7.2000). Δημόσιος διάλογος μεταξύ επιστημόνων για τις επιπτώσεις του CS -και ειδικότερα της «φυσούνας»- πάνω στον ανθρώπινο οργανισμό. Σφοδρή κριτική της έκθεσης του υπουργείου Υγείας από τον οφθαλμίατρο Πίτερ Γκρέι και τον ογκολόγο Ρόμπερτ Τζόουνς.

Gerry Norman «Shooting in the dark. Riot police in Britain»
(Λονδίνο-Βοστόνη 1989, εκδ. Faber & Faber). Η ιστορία των βρετανικών ΜΑΤ, περιλαμβάνει αρκετές αναφορές στις ενδοϋπηρεσιακές τριβές που προκάλεσε τη δεκαετία του '80 η εισαγωγή του CS για χρήση στο «μητροπολιτικό» έδαφος.

Βιβλιογραφία

1. http://www.iospress.gr/ios2003/ios20030601a.htm

2. http://health.in.gr/news/article.asp?lngArticleID=47983


3. http://www.womenonly.gr/article.asp?catid=13333&subid=2&tag=10640&pubid=1569991

4. http://www.ypovrixio.gr/article.php?issues_no=32&contents_id=206


5. http://www.synigoros.gr/reports/porisma_dakrugona.pdf

efzein.blogspot