Η σοσιαλιστική αντίληψη για την άμεση δημοκρατία, όπως διαμορφώθηκε κατά τον 19ο αιώνα, βρίσκεται σε στενή συσχέτιση με την έννοια της εργατικής αυτοδιεύθυνσης υπό συνθήκες κοινωνικής ιδιοκτησίας και συλλογικής διαχείρισης των μέσων παραγωγής (π.χ. γαίες, εργοστάσια, μεγάλες επιχειρήσεις κλπ). Η αυτοδιεύθυνση αυτή πραγματοποιείται μέσα από κατά τόπους συμβούλια εργαζομένων τα οποία λαμβάνουν όλες τις πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις σε κοινοτικό πλαίσιο. Έτσι η σοσιαλιστική αντίληψη για την άμεση δημοκρατία είχε από την πρώτη στιγμή έναν τοπικό και συλλογικό χαρακτήρα, σε αντίθεση με τις σημερινές περί συμμετοχικής δημοκρατίας φιλελεύθερες εισηγήσεις οι οποίες διακρίνονται από πανεθνική εμβέλεια και ευρεία γεωγραφική κλίμακα, ακόμα κι όταν περιλαμβάνουν στοιχεία διοικητικής αποκέντρωσης.
Το πρώτο ιστορικά σημαντικό δείγμα σοσιαλιστικής (σε κάποιον βαθμό) άμεσης δημοκρατίας υπήρξε η βραχύβια Παρισινή Κομμούνα του 1871. Εκεί, τα κατά τόπους εργατικά συμβούλια που αυτοδιαχειρίζονταν την παραγωγή[23] και ο λαός του Παρισιού, είχαν εκλέξει με καθολική ψηφοφορία άμεσα ανακλητούς εκπροσώπους για συντονισμό στη γεωγραφική κλίμακα μίας μεγάλης πόλης. Η συνέλευση των εν λόγω εκπροσώπων ήταν ουσιαστικά το δημοτικό συμβούλιο του Παρισιού. Παράλληλα ο μόνιμος στρατός αντικαταστάθηκε από ένοπλες πολιτοφυλακές, οι μισθοί όλων των επαγγελμάτων εξισώθηκαν και ελήφθησαν άμεσα μέτρα υπέρ των ασθενέστερων κοινωνικών ομάδων. Την Παρισινή Κομμούνα, αν και αναγνώρισαν σε αυτήν αδυναμίες και διστακτικότητα, περιέγραψαν ως πρωτόλειο μοντέλο δικτατορίας του προλεταριάτου ο Καρλ Μαρξ και ο Βλαντιμίρ Λένιν, ενώ παρόμοια στάση κράτησε και ο αναρχοκομμουνιστής Πιοτρ Κροπότκιν. Στο μοντέλο της Παρισινής Κομμούνας κινήθηκαν επίσης τα εργατικά συμβούλια που εμφανίστηκαν κατά τις ρωσικές επαναστάσεις του 1905 και του 1917, τα σοβιέτ, καθώς και κατά την Ισπανική Επανάσταση του 1936.
Εν τω μεταξύ όμως στη μετεπαναστατική Ρωσία, υπό αντίξοες συνθήκες έλλειψης καταναλωτικών αγαθών και εμφυλίου πολέμου, οι Μπολσεβίκοι μέχρι το 1922 είχαν αλλάξει τη δομή και λειτουργία των σοβιέτ, μετατρέποντάς τα κατ' ορισμένους σε εντολοδόχους της κεντρικής κυβέρνησης που, σταδιακά, τέθηκαν υπό τον πλήρη έλεγχο του Κομμουνιστικού Κόμματος. Το νέο κράτος που προέκυψε, η Σοβιετική Ένωση, ιδρύθηκε ως ένας καινούργιος τύπος αντιπροσωπευτικής αλλά μη φιλελεύθερης δημοκρατίας: μία λαϊκή δημοκρατία. Το γεγονός αυτό οι ελευθεριακοί σοσιαλιστές (και αργότερα ορισμένοι τροτσκιστές) το επέκριναν δριμύτατα· εκεί εντοπίζεται η οριστική απομάκρυνσή τους από τους λενινιστές. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο πολλές σοσιαλιστικές ομάδες και συγγραφείς προσπάθησαν να επανακαθορίσουν τη σχέση μεταξύ σοσιαλισμού, εργατικής αυτοδιεύθυνσης και άμεσης δημοκρατίας, επιχειρώντας ορισμένες φορές να εμβαθύνουν, να διευρύνουν ή να επανοηματοδοτήσουν την τελευταία (π.χ. αναρχοσυνδικαλιστές, αναρχοκομμουνιστές, οι καταστασιακοί, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Μάρεϊ Μπούκτσιν, ο Τάκης Φωτόπουλος κ.α.).
Μετά την εμφάνιση των νέων κοινωνικών κινημάτων κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970, οι σύγχρονες τάσεις του μετααριστερού και εξεγερσιακού αναρχισμού, στο πλαίσιο της ευρύτερης κριτικής τους στον κλασικό σοσιαλισμό και στο εργατικό κίνημα, εν πολλοίς απέρριψαν την άμεση δημοκρατία και άσκησαν κριτική σε αυτήν ως εξουσιαστικό πολιτικό σύστημα, βασισμένο σε έναν εκ των προτέρων αποδεκτό διαχωρισμό μεταξύ των πολιτικών υποκειμένων ο οποίος κάνει απαραίτητη την ψηφοφορία, εφικτή τη «δικτατορία της πλειοψηφίας» και σχεδόν αδύνατη την πραγματική επαναστατική ανατροπή. Αντιπροτείνουν δίκτυα αυτοτελών συνελεύσεων που λειτουργούν συναινετικά και χωρίς αυστηρές δεσμεύσεις δράσης για τις μειοψηφίες, συνήθως όμως με κάποιες πλειοψηφικές δικλείδες ασφαλείας. Η συναίνεση, καταγόμενη σε κάποιον βαθμό από τα γραπτά του Προυντόν και τον αναρχοατομικισμό του 19ου αιώνα, είναι μία παραλλαγή άμεσης δημοκρατίας όπου οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται με πλειοψηφική ψηφοφορία, αλλά συνδιαμορφώνονται συμβιβαστικά με βάση τις απόψεις όλων.
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CE%BC%CE%B5%CF%83%CE%B7_%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B1
 |
| Πλακέτα εις μνήμην των νεκρών της Παρισινής Κομμούνας. |
Εν τω μεταξύ όμως στη μετεπαναστατική Ρωσία, υπό αντίξοες συνθήκες έλλειψης καταναλωτικών αγαθών και εμφυλίου πολέμου, οι Μπολσεβίκοι μέχρι το 1922 είχαν αλλάξει τη δομή και λειτουργία των σοβιέτ, μετατρέποντάς τα κατ' ορισμένους σε εντολοδόχους της κεντρικής κυβέρνησης που, σταδιακά, τέθηκαν υπό τον πλήρη έλεγχο του Κομμουνιστικού Κόμματος. Το νέο κράτος που προέκυψε, η Σοβιετική Ένωση, ιδρύθηκε ως ένας καινούργιος τύπος αντιπροσωπευτικής αλλά μη φιλελεύθερης δημοκρατίας: μία λαϊκή δημοκρατία. Το γεγονός αυτό οι ελευθεριακοί σοσιαλιστές (και αργότερα ορισμένοι τροτσκιστές) το επέκριναν δριμύτατα· εκεί εντοπίζεται η οριστική απομάκρυνσή τους από τους λενινιστές. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο πολλές σοσιαλιστικές ομάδες και συγγραφείς προσπάθησαν να επανακαθορίσουν τη σχέση μεταξύ σοσιαλισμού, εργατικής αυτοδιεύθυνσης και άμεσης δημοκρατίας, επιχειρώντας ορισμένες φορές να εμβαθύνουν, να διευρύνουν ή να επανοηματοδοτήσουν την τελευταία (π.χ. αναρχοσυνδικαλιστές, αναρχοκομμουνιστές, οι καταστασιακοί, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Μάρεϊ Μπούκτσιν, ο Τάκης Φωτόπουλος κ.α.).
Μετά την εμφάνιση των νέων κοινωνικών κινημάτων κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970, οι σύγχρονες τάσεις του μετααριστερού και εξεγερσιακού αναρχισμού, στο πλαίσιο της ευρύτερης κριτικής τους στον κλασικό σοσιαλισμό και στο εργατικό κίνημα, εν πολλοίς απέρριψαν την άμεση δημοκρατία και άσκησαν κριτική σε αυτήν ως εξουσιαστικό πολιτικό σύστημα, βασισμένο σε έναν εκ των προτέρων αποδεκτό διαχωρισμό μεταξύ των πολιτικών υποκειμένων ο οποίος κάνει απαραίτητη την ψηφοφορία, εφικτή τη «δικτατορία της πλειοψηφίας» και σχεδόν αδύνατη την πραγματική επαναστατική ανατροπή. Αντιπροτείνουν δίκτυα αυτοτελών συνελεύσεων που λειτουργούν συναινετικά και χωρίς αυστηρές δεσμεύσεις δράσης για τις μειοψηφίες, συνήθως όμως με κάποιες πλειοψηφικές δικλείδες ασφαλείας. Η συναίνεση, καταγόμενη σε κάποιον βαθμό από τα γραπτά του Προυντόν και τον αναρχοατομικισμό του 19ου αιώνα, είναι μία παραλλαγή άμεσης δημοκρατίας όπου οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται με πλειοψηφική ψηφοφορία, αλλά συνδιαμορφώνονται συμβιβαστικά με βάση τις απόψεις όλων.
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CE%BC%CE%B5%CF%83%CE%B7_%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B1
